ZAPRASZAMY NA NOWĄ STRONĘ SZLAKÓW.  POPRAWIONE OPISY, NOWE INFORMACJE, NOWE SZLAKI. NOWY OPIS NA https://www.wedrujznami.pl/P-N-ZSW/ZKA-007A

NUMER SZLAKU W SERWISIE: P-N-ZSW/ZKA-108,

NUMER SZLAKU PTTK: ZP-108-n

PRZEBIEG SZLAKU: Świnoujście - Wolin - ROZWAROWO - SIBIN - KUKUŁOWO -POŁCHOWO - DUSIN - SKARCHOWO - KAMIEŃ POMORSKI SZLAK MIEJSKI - ĹťÓŁCINO - WRZOSOWO - Dziwnówek 

NAZWA SZLAKU: Szlak nad Bałtykiem i Zalewem Szczecińskim

GMINY: Świnowujście, Wolin, KAMIEŃ POMORSKI, Dziwnów

NAWIERZCHNIE: ASFALT, BRUK, BETON, UTWARDZONA, DROGA POLNA

KOLOR: NIEBIESKI

ROK OSTATNIEGO MALOWANIA: 2013 na terenie gminy Kamień Pomorski, 2008-2011 na pozostałym terenie.

ROK OSTATNIEGO MONITORINGU/POMIARU: 2013 na trenie gminy Kamień Pomorski, pozostałe przebiegi od 2007 do 2011

DŁUGOŚĆ: 31,18 km na terenie Gminy Kamień Pomorski, z czego szlak miejski 5,94km. Długość całego szlaku ponad 98 km.

WAĹťNE UWAGI:

1. Szlak ma charakter liniowy. MoĹźliwość wariantowania wędrówki z czarnym szlakiem pieszym "Do Królewskiego Głazu" (P-S-ZKA-129) w Kamieniu Pomorskim PKP/PKS, Międzynarodowym Szlakiem Pieszym E-9 i Międzynarodowym Szlakiem Rowerowym "Dookoła Bałtyku" R-10 w Dziwnówku.
2. Szlak przebiega prawie w całości wraz z Pomorską Drogą Świętego Jakuba.
   
3. Szlak przeprojektowano i oznakowano w 2013 roku. Wykonawca Wiking Szczecin na zlecenie Urzędu Miasta i Gminy w Kamieniu Pomorskim.
4. Na odcinku nr 5, część Skarchowo-Kamień Pomorski ogródki dzialkowe bardzo duĹźe utrudnienia - błotnista, zarastająca i zalewana nawierzchnia drogi. Proponujemy pokonanie tego odcinka trasa alternatywną drogą powiatową (afalt - nr 0012Z) Skarchowo-Jarszewo a następnie droga betonową i gruntową przez Miłachowo. MoĹźna równieĹź skorzystać z oznakowania Pomorskiej Drogi Świętego Jakuba, za którymi dotrzemy do przejazdu kolejowego przy skrzyĹźowaniu ulic Polna i Wolińska.

Pomiar wykonany za pomocą GPS Garmin 76CSx i 78S - Podany jest kilometraż całkowity oraz pomiędzy odcinkami.

CHARAKTERYSTYKA SZLAKU 

Szlak ma charakter liniowy. Przebiega on na trasie Świnoujście - Dziwnówek. Niniejszy opis szczególowy dotyczy odcinka szlaku przebiegającego na terenach Gminy Kamień Pomorski, gdzie został odnowiony i przperojektowany w okresie lipiec-sierpień 2013 rok. Oprócz zabytków na trasie i niewątpliwie przepieknych widoków na Zalew Kamieński oraz Dziwnę, czeka nas historyczna uczta w samym Kamieniu Pomorskim. Tutaj warto skorzystać z bazy noclegowej np. letniego Szkolnego Schroniska MłodzieĹźowego w szkole nieopodal katedry kamieńskiej i wziąć udział w szeregu wydarzeń miejskich np Międzynarodowym Festiwalu Muziki Organowej i Kameralnej. Zapraszamy do wspólnego poznawania Gminy Kamień Pomorski.

Ocena skali trudności szlaku:

1 – łatwy bez utrudnień
2 – średni z miejscowymi utrudnieniami
3 – o utrudnionym przejściu/przejeĹşdzie

ODCINEK 1 - granica gmin Kamień Pomorski/Wolin - Rozwarowo - Dramino - Sibin, długość odcinka 4,21 (4,21) km. Skala trudności; piesza 1, nordic walking 1, rower 1. Nawierzchnia: droga utwardzona, asfalt, droga utwardzona,bruk

Wędrując z terenów gminy Wolin (od strony Piasków Wielkich), wchodzimy na tereny Gminy Kamień Pomorski. Tutaj droga utwardzoną dochodzimy do stacji pomp i po chwili do skrzyĹźowania przy południowej części wsi Rozwarowo. Po prawej stronie mijamy rozbudowujące się gospodarstwo konne. Rozwarowo jest wsią z ciekawą zabudową wiejską oraz z bazą agroturystyczną. Na skrzyĹźowaniu planowany jest początek czerwonego szlaku rowerowego w najbliĹźszych latach. Tutaj kończy się droga utwardzona i skręcamy w lewo w drogę asfaltową. Po kilkuset metrach wchodzimy do wsi Dramino. Na końcu wsi nasza droga przechodzi ponownie w drogę utwardzoną (po deszczach moĹźe być trochę błota). Szerokim traktem wędrujemy przez ponad 2 km mając dookoła widoki polne oraz rosnąca przy drodze drzewa owocowe. Przed wsią Sibin nasza droga przechodzi w stary, kamienny bruk i dochodzimy do zabytkowego kościoła pw. Chrystusa Króla. Tutaj równieĹź znajdziemy małe lapidarium. Za www.aktywnawies.republika.pl - W wiosce znajdują się zabytki wpisane do ewidencji konserwatorskiej, są budynki gospodarcze dawnego folwarku (obecnie w prywatnych rękach). Folwark do końca II wojny światowej naleĹźał do Flemmingów. Z 6 na 10 marca 1945 roku w okolicach Sibina doszło do walk w tzw. „kotle sibińskim”- zabudowania zostały częściowo zniszczone. Około 2006 roku przypadkowo natrafiono na szkielety Ĺźołnierzy niemieckich poległych w Sibinie (niestety nie wiadomo co się stało ze szczątkami). W Sibinie pośrodku wsi stoi kamienny kościółzbudowany przed 1288 roku. Niestety nie zachowała się wieĹźa kościoła i niewielka kruchta od strony południowej kościoła (wykonana w technice ryglowej). Kościół doprowadzony został po II wojnie światowej do ruiny. Został odbudowany w latach 1978- 79. W kościele znajduje się barokowy ołtarz z 1752 roku ( na ołtarzu znajduje się inskrypcja patrona kościoła Carla Friedricha von Flemminga, pastora Carla Gottlieba Kühna), ambona z tego samego okresu i organy z 1877 roku. Nie wiadomo co się stało zresztą wyposaĹźenia wnętrza kościółka m.in. z pozłacanym kielichem mszalnym z XVII wieku, z płytami upamiętniającymi poległych Ĺźołnierzy w wojnie wojnie napoleońskiej i I wojnie światowej. Na skraju wsi tuĹź przy drodze do Wolina znajduje się zaniedbany cmentarz niemiecki. Pozostały ślady po bramce cmentarnej i fragmenty muru okalającego niegdyś cmentarz. Na samym cmentarzu wywrócony nagrobek z wyrytymi napisami, na szczycie którego znajdują się wykute dwie róĹźe. PoniĹźej napis „Hier ruht in Gott Meine liebe Frau unsere gute Mutter, Anna Müller, geb. Vollbrechte aus Kucklow, 5.6.1895- 13.6.1939.”. Przy kościółku w Sibinie znajdował się równieĹź cmentarz – niestety zniszczony, pozostało kilka rozbitych nagrobkó w.

Historia wsi - Pierwsze świadectwa obecności grup ludzkich na terenie Sibina i okolic pochodzą z młodszej epoki kamienia. Przed II wojną światową przypadkowo odkryto skarb monet rzymskich z IV- V wieku naszej ery. Ogółem znaleziono 76 monet wśród nich m.in. z miasta Tier, Londyn, Konstantynopol. Znaleziono równieĹź 5 monet Flaviusa Juliusa Konstantyniusa (324- 361), 2 monety Konstantyna Wielkiego (307-327) i inne. W 1931 roku podczas kopania Ĺźwiru natrafiono na szkielet połoĹźony na wznak na osi N-S. Grób rozkopali nauczyciel Müller z Sibina i Ĺźandarm Krüger z Recławia w dniu 20 listopada 1931 roku. W 1941 roku nauczyciel Hüpsel z Lasek znalazł dłuto i grot oszczepu. Podczas badań ratowniczych prowadzonych w roku w 1959 przez E. Cnotliwego odkryto osadę łuĹźycką – m.in. znaleziono podczas badań koliste palenisko zbudowane z kamieni polnych, piec garncarski zachowany do wysokości 90 cm. Odkrycia te świadczą o tym, Ĺźe okolice Sibina mogły być zasiedlone około 4 tysięcy lat temu. Historia Pierwsze wzmianki o wiosce pochodzą z 1288 roku „ecclesie in villa Sybin”. Nad brzegiem Dziwny w północno- zachodniej części wioski znajduje się grodzisko z X- XII wieku. Zachowały się częściowo wały do wysokości 6 metrów. Podczas badań powierzchniowych prowadzonych w latach 1956- 1959 roku natrafiono w okolicach Sibina na trzy osady i sioła. W 1288 roku w wiosce jest kamienny kościółek. W 1311 roku w wiosce jest „dominus Hermannus de Sibin”. W 1491 roku wspomina się patrona kościoła Flemminga. Od 1491 kościół w Sibinie jest kościołem filialnym dla wiosek : Dramino, Kukułowo, Piaski i Rozwarowo. W 1504 roku właścicielem Sibina jest Jakob Flemming. Od około 1500 roku wieś naleĹźy juĹź tylko do Flemmingów. W 1749 roku wzniesiono przy kościele nową wieżę. W 1800 roku wykonano plan wioski z zaznaczonym w centralnej części kościołem, cmentarzem z zabudową gospodarczą i folwarkiem. W 1866 roku wioska liczyła 314 mieszkańców. W 1939 właścicielem folwarku był Richard von Flemming.

ODCINEK 2 - Sibin kościół - Kukułowo, długość odcinka 2,56 (6,77) km. Skala trudności; piesza 1, nordic walking 1, rower1. Nawierzchnia asfalt: .

TuĹź za kościołem w Sibinie, kończy się droga brukowana i skręcamy w drogę powiatową o nawierzchni asfaltowej w prawo. UwaĹźając na ruch samochodowy i stosując się do przepisów ruchu drogowego, wędrujemy w kierunku pólnocno-wschodnim do wsi Kukułowo. We wsi skręcamy w lewo skos i asfaltem, lekkim łukiem przechodzimy przez jej centrum. Oprócz zabudowy wiejskiej z przełomu XIX/XX wieku, wieś posiada ciekawą historię. Znajdował się tu zamek, będący siedzibą kapituły i proboszczów kamieńskich. Od 1628/30 aĹź do śmierci w roku 1640 w zamku, uĹźyczonym mu przez księcia Bogusława XIV, mieszkał zdetronizowany w 1616 r. książę Kurlandii i Semigalii Wilhelm Kettler, którego syn Jakub Kettler w 1638 r. odzyskał księstwo kurlandzkie. Na drugim skrzyzowaniu kończy się asfalt i wędrujemy dalej drogą utwardzoną.

ODCINEK 3 - Kukułowo - Połchowo, długość odcinka 2,68 (9,45) km. Skala trudności; piesza 1, nordic walking 1, rower 1. Nawierzchniadroga utwardzona i polna.

Ze wsi wychodzimy drogą utwardzoną w kierunku północno-wschodnim. Po wyjściu na pole, droga przechodzi w coraz bardziej polną. Jednak nawierzchnia jest dość dobra. Dochodzimy do wsi Połchowo i drogi asfaltowej. Przy kapliczce z skręcamy w prawo. Za www.aktywnawies.republika.pl - Na północ od wioski znajduje się cmentarz niemiecki. Niestety zdewastowany. Na cmentarzu znajdowały się dwa XIX wieczne Ĺźeliwne krzyĹźe, niestety zostały one ukradzione. Pierwsze świadectwa obecności grup ludzkich na terenie Połchowa i okolic pochodzą z póĹşnej epoki brązu lub wczesnej epoki Ĺźelaza. Podczas badań powierzchniowych prowadzonych w 1959 roku przez archeologa K. Siuchnińskiego natrafiono na osadę kultury łuĹźyckiej. Odkrycie to świadczy o tym, Ĺźe okolice Połchowa mogło być juĹź zasiedlone około 2500 lat temu. Pierwsze wzmianki o wiosce pochodzą z 1300 roku i wspomina się „Jacobus de Polchow” i następna informacja z 1308 roku „Polchow”. Około 500 metrów na północny zachód od wioski na wysepce znajduje się grodzisko - „Der Wall”, lub „Burgwall”. W terenie widoczne jest wzniesienie tworzące zarys wałów. Z grodziska pochodzą skorupy naczyń słowiańskich znalezionych w 1846 roku. Grodzisko pochodzi z X- XII wieku. Podczas badań powierzchniowych prowadzonych w 1959 roku natrafiono w okolicy Połchowa na sioła i dwie osady. W 1920 roku w Połchowie wzniesiono niewielki budynek szkoły. Wioska od 1308 roku naleĹźała do kapituły kamieńskiej. Kolejne informacje o wiosce pochodzą z 1312 i 1321 roku. W 1823 roku wykonano plan wioski z zaznaczonymi gospodarstwami. W 1870 roku w wiosce Ĺźyło 89 mieszkańców. W 1879 roku spalona została zachodnia część wioski.

ODCINEK 4 - Połchowo - Dusin, długość odcinka 2,44 (11,89) km. Skala trudności; piesza 1, nordic walking 1, rower 1. Nawierzchnia: asfalt

Po skręcie, meandrującą drogą asfaltową kierujemy się do Dusina. Wracamy do drogi powiatowej Wolin-Kamień Pomorski iskręcamy w lewo. Za www.aktywnawies.republika.pl - W wiosce znajdują się obiekty wpisane do ewidencji konserwatorskiej, wśród nich budynek mieszkalny nr 9, szkoła i cmentarz (całkowicie zdewastowany). Pierwsze świadectwa obecności grup ludzkich na terenie Dusina i okolic pochodzą z póĹşnej epoki brązu lub wczesnej epoki Ĺźelaza. Podczas badań powierzchniowych prowadzonych w 1959 roku przez E. Cnotliwego odkryto aĹź cztery osady kultury łuĹźyckiej. Odkrycia te świadczą o tym, Ĺźe okolice Dusina mogły być juĹź zasiedlone w pradziejach około 2500 lat temu. Pierwsze wzmianki o wiosce pochodzą z 1321 roku - wioska nosi nazwę „Dussin”. Podczas badań powierzchniowych prowadzonych w 1959 roku natrafiono w okolicach Dusina na dwanaście stanowisk z wczesnego średniowiecza - w większości były to sioła. W 1493 roku Jost Zastrow wykupił w wiosce 1 rentę (dochód z ziemi) i dwie morgi. W 1594 roku w wiosce jest 9 chłopów – kaĹźdy posiada 1,5 morgi ziemi. W XVI wieku Dusin podzielony został na dwie części- jedna naleĹźała do prepozyta kamieńskiego. Następnie część Dusina weszła w posiadanie rodziny von Flemming. W 1837 roku wykonano plan wioski. W 1870 roku w wiosce było 51 właścicieli posiadających grunty- łącznie w wiosce mieszkało 226 ludzi.

ODCINEK 5  - Dusin - Kamień Pomorski ul. Polna, długość odcinka 5,44 (17,33) km. Skala trudności; piesza 1-3, nordic walking 1-3, rower 1-3. Nawierzchnia: asfalt, droga utwardzona, droga/ścieĹźka polna.

Skręcamy w lewo i droga asfaltową kierujemy się do wsi Skarchowo. Oczywiście zwracamy uwagę na wzmozony ruch samochodów i stosujemy się do przepisów ruchu drogowego. Na odcinku tym są duĹźe przełomy na drodze. Przechodzimy przez dwa mosty nad Wołczenicą i Skarchówką. Po Wołczenicy moĹźna spłynąć kajakie, gdy nie będzie za mocno zarośnięta :). Dochodzimy do skrzyĹźowania z drogąbetonową i po chwili skręcamy idąc asfaltem mocno w lewo i wchodzimy do Skarchowa. Po około 380 metrach dochodzimy do skrzyĹźowania z drogą utwardzoną. Wchodzimy w nią idąc dalej na wprost. Po około 200 metrach droga z łatwej i przyjemnej przechodzi w podmokłą i zarastającą drogę polną (tuĹź za ostatnimi zabudowaniami wsi). Osoby lubiące wyzwania mogą ruszyć dalej do Kamienia Pomorskiego zas pozostałym radzimy obejście ! Na tym odcinku czasami warto wejść na skarpę lub pole, gdyĹź czasami na drodze jest naprawde mokro i jest zarośnięta. RównieĹź oznakowanie jest rzadrze na odcinku około 1 kilometra. Przechodzimy przez rów melioracyjny, mijając często tutaj występujące ambony myśliwskie oraz najwyĹźsze w okolicy wzniesienieWiatrówka 11m.n.p.m.. Trudność odcinka rekompensują nam widoki na Dziwnę/Zalew Kamieński. Droga lekko się poprawia i łukiem w prawo dochodzimy do skrzyĹźowania z drogą utwardzoną. Skręcamy w lewo i mijając po prawiej ogródki działkowe dochodzimy do ulicy Polnej.

Skarchowo, jak większość wsi Ziemi Kamieńskiej posiada korzenie średnioweczne. Za www.aktywnawies.republika.pl - Niestety w większości uległy zniszczeniu, m.in. ryglowe zabudowania gospodarcze np. „Hof Krüger” z przełomu XVII-XVIII wieku czy „Hof Barkow” z pierwszej połowy XIX wieku.  Pierwsze świadectwa obecności grup ludzkich na terenie Skarchowa i okolic pochodzą z póĹşnej epoki brązu lub wczesnej epoki Ĺźelaza. Podczas badań powierzchniowych w 1959 roku przez E. Cnotliwego natrafiono na osadę kultury łuĹźyckiej. Odkrycie to świadczy o tym, Ĺźe okolice Skarchowa mogły być zasiedlone 2500 lat temu. Pierwsze wzmianki o wiosce pochodzą z 1321 roku - wioska nosi nazwę „Scarchowe” Na północ od wioski, obok drogi znajduje się „Galgenberg” (Wzgórze wisielców) lub „Helgenberg” Natrafiono tam prawdopodobnie na cmentarzysko z X- XII wieku ( wykonano tylko badania powierzchniowe). Podczas badań powierzchniowych prowadzonych w roku 1959 natrafiono w pobliĹźu wioski na osadę z IX – X wieku. Prawdopodobnie na południe od wioski, pośród bagien, znajdował się zamek, którego fundamenty rozebrano około 1852 roku. Zamek naleĹźał wg Ludwiga Kückena do rodu Świętoszów. Niestety nie znana jest jego dokładna lokalizacja. W 1324 roku wsią władają Henning i Heinrich Swantes. W 1368 roku biskup Jan i Henning Swantes wyznaczają granicę pomiędzy Skarchowem a Buszęcinem. W 1505 roku kapituła kamieńska wykupuje wioskę od Hansa Swantesa. W 1595 roku w wiosce jest młynarz i 4 rybaków. W wieku XVII w Skarchowie posądzono o czary kilka kobiet. Osądzono je i spalono w latach 1664, 1679 i 1688 na wzgórzu zwanym „lange Berg” lub „Galgenberg” niedaleko Wrzosowa. W 1829 roku wykonano plan wioski z zaznaczeniem gospodarstw. W 1870 roku we wsi jest 177 mieszkańców a w roku 1939 -155.

OBEJŚCIE TRUDNEGOODCINKA - W Skarchowie na skrzyĹźowaniu z droga utwardzoną skręcamy w prawo. Nie schodząc z asfaltu kierujemy się na wieś Jarszewo.Warto na chwilę zatrzymać się we wsi nie tylko w ramach posiłku, czy skorzystania z sklepów ale równieĹź aby zapoznać się z ciekawą historią wsi i jej walorami. Za www.aktywnawies.republika.pl - Do najcenniejszych obiektów zabytkowych w Jarszewie naleĹźy kościół. Pierwsze wzmianki o kościele pochodzą z 1534. Jest to kościół póĹşnogotycki. W 1572 roku przebudowano wieżę kościoła. W 1576 wykonano mur dookoła kościoła, wytyczając tym samym cmentarz . W 1633/34 roku dla wnętrza kościoła wykonano ambonę i w 1655 roku polichromię. W 1654 roku po poĹźarze wieĹźy kościoła - została ona odbudowana przez cieślę Marten'a Bellin'a. W 1658 wykonano dla kościoła ołtarz. W 1681 roku malarz Johannes Sellin z Wolina wykonał dekorację malarską wnętrza kościoła w tym równieĹź 4 obrazy m.in. Sąd Ostateczny ( w latach 2007- 2008 obraz poddany został pracom konserwatorskim – jest to jeden z nielicznych obrazów na Pomorzu z przedstawieniem Sądu Ostatecznego). W drugiej połowie XVII wieku (po 1665 roku) dla kościoła zrobiono emporę chóru z polichromowanymi płycinami. Na płycinach znajdują się m.in. jedyny na Pomorzu wizerunek reformatora Johannesa Bugenhagena, malowidło przedstawiające wnętrze kościółka jarszewskiego w trakcie naboĹźeństwa, jak równieĹź przedstawienia ze Starego Testamentu tj. Ukamieniowanie bluĹşniercy, Zabójstwa Abla czy Snu Jakuba. Na początku XVIII wieku w kościele przed ołtarzem( w nawie głównej) zawieszono barokowego Anioła Chrzcielnego tzw. Taufengeln (obecnie znajduje się w Muzeum Katedralnym w Kamieniu Pomorskim). W 1750 roku przebudowano kościół- dobudowując zakrystię. Po II wojnie światowej z kościoła zniknęło kilka cennych zabytków, wśród nich obraz Marcina Lutra namalowany przez J. Sellina, obrazy (epitafia) pastora Johanna Friedricha Steffena (1715- 1763), pastora Georga Warnshagena (1675- 1745), dwa statki wotywne z XVIII i XIX wieku. W nocy z 1 na 2 sierpnia 2002 roku z kościoła wyniesiono dwie płaskorzeĹşby póĹşnogotyckie z początku XVI wieku- Świętej Anny Samotrzeć ze św. Joachimem i Świętej rodziny ze św. Janem. Poza tym w Jarszewie są inne obiekty wpisane do ewidencji konserwatorskiej, są to dawny dwór (budynek nr 32), budynki mieszkalne nr 15, 31, 34 (dawna szkoła), 35, 48, 52, 55. Na placu po byłym kościele staroluterańskim znajdują się mocno zniszczone płyty grobowe, być moĹźe z pomnika upamiętniającego mieszkańców wioski poległych w I wojnie światowej. Przy kościele znajduje się pomnik upamiętniający byłych mieszkańców wioski z napisem „Ku pamięci zmarłym Niemcom i wszystkim ofiarom wojny - Der verstorbenen Deutschen und allen kriegsopfern zum gedenken”.

Pierwsze świadectwa obecności grup ludzkich na terenie Jarszewa i okolic pochodzą z młodszej epoki kamienia. 6 grudnia 1938 roku na południe od wioski znaleziono uszkodzony grot oszczepu z krzemienia kultury ceramiki sznurowej. Na terenie Ĺźwirowni odkryto dwa małe naczynia gliniane i szczątki szkieletów- być moĹźe pozostałość po pradziejowym cmentarzysku. Podczas badań powierzchniowych prowadzonych w 1960 roku przez R.Wołągiewicza odkryto przy kanale między Skarchowem a Jarszewem osadę prawdopodobnie z okresu kultury łuĹźyckiej. Odkrycia te świadczą o tym, Ĺźe okolice Jarszewa mogły być juĹź zasiedlone około 4 tysięcy lat temu. Pierwsze wzmianki o wiosce pochodzą z 1308 roku - wioska nosi nazwę „Iarsow”.Podczas badań powierzchniowych prowadzonych w 1960 roku na polu zwanym „Dorfstätt” natrafiono na osadę z widocznymi paleniskami- osada X- XIII wieku. Oprócz osady natrafiono na sioło z X- XIII wieku. W 1308 roku wioska naleĹźał do kapituły kamieńskiej. Z 1534 roku pochodzi najstarsza informacja o kościele. Po pokoju westfalskim w 1648 roku- kończącym wojnę 30- letnią Jarszewo weszło w skład państwa brandenburskiego (wcześniej Jarszewo było wsią należącą do Księstwa Pomorskiego). Jarszewo zaznaczone zostało na mapie z 1679 roku wytyczającą granicę pomiędzy Brandenburgią a Szwecją. W czerwcu 1678 roku odbył się w Jarszewie proces o czary- kobiety o nazwisku Trine Gerdons. Kolejny proces o czary odbył się w sierpniu 1679 roku kobiety Jochim Benters Shewaib. Została one spalone na górze zwanej „lange Berg” lub „Galgenberg” w pobliĹźu Wrzosowa. W 1824/ 30 roku wykonano plan wioski z zaznaczonym w centralnej części wsi kościołem, cmentarzem, nazwami pół i właścicieli gospodarstw. W 1877 roku w wiosce było 77 mieszkańców. W drugiej połowie XIX wieku przy wyjeĹşdzie z wioski w kierunku Kamienia wybudowano kościół staroluterański (niestety nie zachowany). W 1939 roku właścicielem majątku dworu był Hans Günther Neitcke.

Na skrzyĹźowaniu we wsi Jarszewo, skręcamy w lewo i kierujemy się wpierw starą droga asfaltową a następnie brukową i betonową do Miłachowa. Tutaj na uwagę zasługuje między innymi urokliwy, oddalony kilkadziesiąt metrów od naszego obejścia, dwór z początku XIX wieku otoczony XIX wiecznym parkiem i obrosnięty starodrzewem. Szkoda Ĺźe trochę zaniedbany ale widać kunszt budowniczych. Pierwotnie był to budynek parterowy kryty dachem mansardowym. Pod koniec XIX wieku w fasadzie północnej budynek został wzbogacony trzema ryzalitami w stylu neogotyckim. Obecnie jest to budynek załoĹźony na rzucie prostokąta, od strony wschodniej krytej dachem naczółkowym dobudowano ganek, od strony południowej jest kryty dachem mansardowym, a od północnej dachem płaskim. W 1965 roku w budynku przeprowadzono remont, w wyniku którego zdemontowano ozdobne stiuki i piece kaflowe. W sąsiedztwie znajduje się niewielki park dworski z XIX wieku połączony z sadem. Nieruchomość na sprzedaĹź. Obiekt dostępny z zewnątrz. Pierwsza historyczna wzmianka o miejscowości pochodzi z 1360 roku kiedy stanowiła ona lenno rycerskie rodziny von Parlowów. W rękach tej rodziny wieś pozostała do pierwszej połowy XVIII wieku. Nowym właścicielem majątku złoĹźonego z dworu, folwarku i 3 zagród chłopskich został Wilhelm Boguslaw von Mellin. W 1750 roku majątek odziedziczył Henning Chrystian von Mellin. W 1768 roku właścicielem folwarku w drodze dziedziczenia został jego syn Gotthild von Mellin. Po jego śmierci, majątek odziedziczyły córki, które w 1804 roku sprzedały go Christianowi Bolzowi. Od tego czasu nastąpił okres częstej zmiany właścicieli folwarku. W 1828 roku majątek naleĹźał do Friedricha Mengdehla. Następnym właścicielem był Heinrich Dummstrey. W 1858 roku właścicielem folwarku był August Kunde. W 1870 roku jego majątek obejmował 822 morgi ziemi i 5 domów mieszkalnych. W 1892 roku folwark był własnością rodziny Gerberów. W latach 1914-1920 majątek stał się własnością Alexa Hilgendorffa. W 1928 roku folwark liczący 262 ha ziemi naleĹźał do rodziny Neitzke. Po II wojnie światowej na terenie folwarku funkcjonowała Armia Czerwona. Następnie majątek wszedł skład Państwowego Funduszu Ziemskiego. W latach 1950-1952 utworzono PGR który wszedł w skład KPGR Wrzosowo.

Wracamy na szlak i przechodzimy drogą betonową przez całą wieś w kierunku północnym. Na końcu drogi betonowej przechodzimy przez mostem i dość dobrą drogą gruntową maszerujemy wzdłuĹźmiedzy w kierunku ogródków działkowych. Przy duĹźej lipie łączymy sie ponownie z niebieskim szlakiem idącym ze Skarchowa.Oczywiście obejście troszkę wydłuĹźa nam kilometrówkę naszego szlaku.

ODCINEK 6  - Kamień Pomorski ul. Polna - Kamień Pomorski ul. Ĺťólcińska, długość odcinka 5,94  (23,27) km. Skala trudności; piesza 1, nordic walking 1, rower 1 (miejscowo naleĹźy rower prowadzić). Nawierzchnia: asfalt, drogi rowerowe, chodniki, ulice brukowane.

Na ulicy Polnej przechodzimy na drugą stronę i skręcamy w prawo, poruszając się; pieszo-chodnikiem, rowerem-ulicą asfaltową. Po chwili dochodzimy do przejazdu kolejowego, przechodzimy go i znajdujemy się na ulicy Wolińskiej. Początkowo poboczem a nastepnie chodnikiem lub drogą rowerową wędrujemy ulicą Wolińską w kierunku centrum Kamienia Pomorskiego. Na skrzyĹźowaniu z ulicą Szczecińską poruszamy się na wprost i po chwili pokonujemy ponownie tory kolejowe. W tym miejscu łączymy się na chwilę z czarnym szlakiem pieszym "Do Królewskiego Głazu" P-S-ZKA-129. Za torami skręcamy od razu w l prawo i dochodzimy do dworca PKS i po chwili PKP, gdzie szlak czarny rozpoczyna swój bieg. Od tej chwili wchodzimy na Miejski Szlak Turystyczny po Kamieniu Pomorskim utworzony w 2013 roku na bazie naszego szlaku. UwaĹźając na oznakowanie za dworcem PKP skręcamy w lewo w ulicę Jedności Narodowej (poruszamy się lewą stroną). Po dojściu do skrzyĹźowania przechodzimy przez przejście dla pieszych obok baru na ul. Chrobrego, aby po chwili skręcić w lewo w ulicę Rejtana. Na skrzyĹźowaniu skręcamy w prawo i ul. Solskiego dochodzimy do parku stanowego. Wparku polewej mijamy wieżę ciśnień a po prawej zabytkowy kościół Świętego Mikołaja. Za kościołem wchodzimy na aleję parkową kierując się w prawo skos. Dochodzimy nią do skrzyĹźowania ulic Wysockiego i Bankowej. Idziemy na wprost mijając po prawej okazały budynek sądu rejonowego. Za skrzyĹźowaniem z ulic Jagiełły i Pocztowej idziemy kilkanaście metrów na wprost i skręcamy w lewo w aleję utwardzoną. Znajdujemy się właśnie na wale ziemnym. Idziemy wzdłuĹź dawnej fosy widząc za nią mury obronne. Dochodzimy do styku ulic Basztowa i Kopernika. Na wprost jest zjazd do portu kamieńskiego zaś my skręcamy w krótką brukowaną drogę i przechodzimy przez Bramę Wolińską/Basztę Piastowską, w ktorej znajduje się Muzeum Kamieni. Za bramą mijamy bar piwny i tuĹź za nim skręcamy w lewo. Chodnikiem poruszamy się wzdłuĹź murów obronnych aĹź do umieszczonej w niej furty. Na wysokości schodów skręcamy w lewo i po przejściu furty znajdujemy się juĹź prawie w kamieńskim porcie jachtowym. Skręcamy w prawo i mijając po prawej katapultę i średniowieczne machiny wojenne dochodzimy do mola. Skręcamy w prawo i ulicą Bałtycką dochodzimy do Starego Rynku. Przed okazałym, zabytkowym ratuszem skręcamy w lewo, mijamy mały amfiteatr, hotel oraz restaurację "Pod Muzami", umieszczoną w ryglowej kamienicy i wchodzimy w ulicę Gryfitów. Po dojściu do niewielkiego placu skręcamy w lewo i naszym oczom ukazuje się troszkę zapomniany kościół Najświętszej Marii Panny. Przed kościołem skręcamy w lewo i po chwili w prawo aby przejści przez bramę w budynkach. Ponownie roztacza się piekny widok na Zalew Kamieński. Schodami w murach obronnych schodzimy na dół i przed udynkami portu jachtowego skręcamy w prawo w ulicę Lipową. Dochodzimy do dawnego pola campingowego i mostu, Dawniej szlak przsechodził przez most, kąpielisko miejskie do drogi na Ĺťółcino. Jednak nie otrzymaliśmy zgody do obecnego właściciela na przebieg szlaku tą drogą. Dlatego teĹź skręcamy w prawo i ulicą Klasztorną dochodzimy do najwiekszej atrakcji Kamienia Pomorskiego, czyli siedziby biskupów diecezji szczecińsko-kamieńskiej - konkatedry p.w. Świętego Jana Chrzciciela z XIII wieku z unikatowym wirydaĹźem. TuĹź obok rośnie pomnik przyrody - Dąb Otton. Idąc dalej główną ulicą - Plac Katedralny mijamy skumulowane atrakcje turystyczne m.in Pałac Biskupi z muzeum Historii Ziemii Kamieńskiej. Nie moĹźna równieĹź pominąc pozostałej zabytkowej zabudowy miasta w tym miejscu. A nocleg polecamy w zabytkowym neogotyckim gmachu szkoły, w którym w okresie wakcyjnym mieści się Szkolne Schronisko MłodzieĹźowe.  Za schroniskiem na skrzyĹźowaniu skręcamy w lewo, w ulicę Mickiewicza, mijając miejsce wykopalisk. Na kolejnym skrzyĹźowaniu skręcam yw prawo i ulicą Szpitalną dochodzimy do kamieńskich uzdrowisk. Za Zakładem Przyrodoleczniczym skręcamy w lewo i alejką parku dochodzimy do drogi wojewódzkiej nr 107 - ulicy Dziwnowskiej. W tym miejscu kończymy trase Miejskiego Szlaku Turystycznego. Skręcamy w lewo i kierujemy się na Dziwnówek. Po przejściu przez most na rzece Świniec, dochodzimy do skrzyĹźowania i skręcamy w lewo.

Zabytki i atrakcje Kamienia Pomorskiego:

Na terenie Kamienia Pomorskiego historyczny układ przestrzenny z okresu średniowiecznej lokacji zniszczony w 1945 roku, został w latach 60. XX wieku zabudowany wielopiętrowymi blokami. Pomimo tego cały obszar Starego Miasta został wpisany do rejestru zabytków. Zespół katedralny w Kamieniu został zakwalifikowany jako pomnik historii. Miasto znajduje się na szlaku zabytków sztuki romańskiej.

Osiedle Katedralne: 

• konkatedra św. Jana Chrzciciela – romańsko-gotycka bazylika, historyczna katedra diecezji pomorskiej, obecnie świątynia pełni funkcje kościoła parafialnego i konkatedry archidiecezji szczecińsko-kamieńskiej,
• pałac biskupi – renesansowy budynek kurii biskupiej wzniesiony w XV wieku, gruntownie przebudowany w XVI wieku,
• plebania katedralna – budynek kanonii wraz zabudowaniami gospodarczymi wzniesiony w XVIII wieku,
• dom zakrystiana – wzniesiony w XIX wieku, obecnie dom mieszkalny,
• dom dziekana – dworek wzniesiony w XVIII wieku, w latach 1722-1747 mieszkał w nim wynalazca butelki lejdejskiej Ewald von Kleist,       
• kanonia – wzniesiona w XVIII wieku, obecnie dom mieszkalny,
• kanonia – obecnie dom sióstr zakonnych, dom gminy protestanckiej – wzniesiony w 1934, obecnie dom księży emerytów,       
• szkoła – wzniesiona w latach 1907-1909, obecnie szkoła podstawowa, 
• dom zakładu panien – wzniesiony w latach 1691-1694, obecnie dom mieszkalny,
• wirydarz katedralny – gotycki wirydarz katedralny z XIII wieku,
• obwarowania katedralne – pozostałości murów osiedla katedralnego,

Stare Miasto: 

• kościół Wniebowzięcia NMP – kościół barokowy z XVIII wieku, pierwotnie gotycki, wielokrotnie przebudowywany,
• ratusz – gotycki ratusz miejski z trójarkadowym podcieniem od strony wschodniej i bogatym wystrojem elewacji,
• gmach sądu – budynek sądu rejonowego i aresztu przy ul. Kościuszki,
• kamienice – zabytkowe kamienice przy rynku i ul. Kościuszki, 
• obwarowania miejskie – pozostałości murów miejskich,
• Brama Wolińska – gotycka brama miejska z XIV wieku, obecnie siedziba Muzeum Kamieni,
• WieĹźa Piastowska – gotycka baszta z XIV wieku przylegająca do bramy miejskiej, obecnie siedziba Muzeum Kamieni,
• Ĺťalnik: cmentarzysko słowiańskie z okresu przedchrześcijańskiego, 
• kościół św. Mikołaja – kościół filialny z XIV wieku, rozbudowany w XVII wieku, pełnił funkcję świątyni dla stanów, które nie mogły brać udziału w naboĹźeństwach w katedrze.

Pomniki:

• Pomnik Poległych za Polskość Tych Ziem, 
• Pomnik Zwycięstwa, 
• Pomnik Rybaka,
• Obelisk Ewalda von Kleista,
• Obelisk pamięci przedwojennej społeczności Ĺźydowskiej Kamienia Pomorskiego – głaz odsłonięty 3 kwietnia 2008 roku,
• Pomnik Stanisława Staszica.

Imprezy cykliczne w Kamieniu Pomorskim:

• Międzynarodowy Festiwal Muzyki Organowej i Kameralnej, organizowany od 1964 r., najstarsza tego typu impreza na Pomorzu Zachodnim
• Festiwal Współczesnej Kultury Ludowej – dwudniowa impreza folklorystyczna odbywająca się zazwyczaj na przełomie lipca i sierpnia na błoniach nad Zalewem Kamieńskim
• Dni Kultury Chrześcijańskiej „Ottonalia” – cykl róĹźnego rodzaju koncertów, wystaw, odczytów oraz imprez rekreacyjnych. Impreza rokrocznie rozpoczyna się 24 czerwca dla upamiętnienia misji chrystianizacyjnej św. Ottona biskupa Bambergu, który w ten dzień w roku 1124 przybył do Kamienia Pomorskiego
• Regaty na Zalewie Kamieńskim – sztandarową imprezą są tu Eliminacje do Mistrzostwa Świata i Europy w klasie Optimist
• Bieg Niepodległości – impreza organizowana od 1999 r. 11 listopada

To tylko część atrakcji miasta. Z ich pozostałościa jak i historią miasta zapoznacie się na stronie Kamienia Pomorskiego i stronach muzeów.

ODCINEK 7 - Kamień Pomorski ul. Ĺťółcińska - Ĺťółcino, długość odcinka 2,82 (26,09) km. Skala trudności; piesza 1, nordic walking 1, rower 1. Nawierzchnia: asfalt.

Na skrzyĹźowaniu skręcamy w lewo i najbardziej odbijającą drogą (ul. Ĺťółcińska) kierujemy się asfaltemw kierunku wsi Ĺťółcino. Po drodze mijamy wjazd do dawnego ośrodka campingowego i kąpieliska nad Zalewem Kamieńskim. Właśnie tutaj wyjdziemy, gdy skusimy się przejsć mostem nad zatoką u ujścia Świńca a nastepnie ścieĹźkami, drogą leśną i asfaltową z Kamienia Pomorskiego. Dochodzimy do Ĺťółcina, gdzie droga przechodzi w betonową.

ODCINEK 8 - Ĺťółcino - Wrzosowo, długość odcinka 4,20 (30,11) km. Skala trudności; piesza 1, nordic walking 1, rower 1. Nawierzchnia: droga utwardzona i betonowa. We wsi Wrzosow bruk.

Po wejściu do wsi skręcamy w prawo i po chwili w lewo. Wychodzimy w kirunku północnym z wsi. Łagodnie skręcając w prawo, polami i łąkami droga betonową a nastepnie utardzoną dochodzimy do lasu. Tutaj krótki lesny odcinek. Za lasem skręcamy w prawo i wędrujemy wzdłuĹź brzegu Zatoki Wrzosowskiej. Po drodze naprawdę łądne widoki na Zalew Kamieński i Zatokę Wrzosowską a kilka metrów od naszejdrogi małe, piaszczyste plaĹźyczki, które na pewno będą słuĹźyły w sezonie letnim odpoczynkowi czy obserwacjom zachody słońca nocującym we Wrzosowie. Kierujemy się za znakami do Wrzosowa. Droga utwardzona przechodziw brukowaną iskręcamy w prawo. Dochodzimy do drogi wojewódzkiej 107.We Wrzosowie warto zrobić sezonowy punkt wypadowy nad morze. Posiada ono dobrą baze noclegową.

Za www.aktywnawies.republika.pl -
Pierwsze świadectwa obecności grup ludzkich na terenie Wrzosowa i okolic pochodzą z młodszej epoki kamienia. Przy drodze do Kamienia znajdowało się cmentarzysko megalityczne ( wspomniane juĹź w roku 1779 i przed 1830) – niestety nie zachowało się. W 1827 roku przy kopaniu kamieni natrafiono na północ od wioski na cmentarzysko kurhanowe- w obstawie kamiennej miało się znajdować 9-10 naczyń glinianych, brzytwa brązowa i pierścionek z brązu. W W 1843 roku znaleziono przypadkowo skarb brązowy zawierający pięć bransolet. W drugiej połowie XIX wieku na terenie wioski odkryto przypadkowo pięć siekierek krzemiennych, sierp krzemienny, fragment grotu oszczepu, toporek z zielonego kamienia prawdopodobnie kultury pucharów lejkowatych. W końcu marca 1930 roku podczas orki odkryto cmentarzysko z wczesnej epoki Ĺźelaza. Przebadane ono zostało przez właściciela wsi H. Puttkamera. Zostały odkryte trzy kręgi kamienne w których znajdowały się spalone kości i popiół. Odkrycia te świadczą o tym, Ĺźe okolice Wrzosowa mogły być zasiedlone juĹź 5 tysięcy lat temu. Pierwsze wzmianki o Wrzosowie pochodzą z 1321 roku - wioska nosi nazwę „Vristowe”. W pobliĹźu wioski natrafiono na cmentarzysko szkieletowe z X- XII wiekuznaleziono w grobie m.in. trzy noĹźe Ĺźelazne, przęślik gliniany. Na początku XX wieku znaleziono grzebień rogowy zdobiony kółkami koncentrycznymi z X- XIII wieku. Na południe od wioski znajdowało się prawdopodobnie stoĹźkowate grodzisko otoczone bagnami z X- XIII wieku. Grodzisko owalne o rozmiarach 60 x 110 metrów. Podczas badań powierzchniowych prowadzonych w 1960 roku natrafiono w pobliĹźu wioski na cztery osady i jedno sioło. W 1388 roku na terenie wsi jest juĹź kościół (z tego okresu pochodziła płyta grobowa należącej do Franza von Demera i jego Ĺźony). W 1591 roku cieśla Claus Mase z Wolina przeprowadził restauracje wieĹźy kościelnej. W 1594 roku w wiosce znajduje się wiatrak młyński. W 1693 roku Ĺźona i szwagierka pastora zostały posądzone o czary i następnie spalone w pobliĹźu wioski na górze zwanej „lange Berg” lub „Galgenberg” (na wzgórzu tym palono wszystkie czarownice sądzone przez kapitułę kamieńską. Wzgórze nie zachowało się - zostało zniwelowane juĹź w XIX wieku, po wojnie była tam równieĹź Ĺźwirownia). W 1818 roku wykonano plan wioski z zaznaczonym kościołem, folwarkiem i gospodarstwami. W 1840 roku we wiosce był poĹźar, który pochłonął większość budynków w tym kościół (w kościele został spalony m.in. Anioł Chrzcielny z końca XVII wieku wykonany przez Martina Edelbeera z Kołobrzegu). W 1870 roku we Wrzosowie Ĺźyło 425 mieszkańców. Ostatnim właścicielem dworu był Bogislaw von Puttkamer.

Co warto zwiedzić ?
Dwór zbudowany przez Joachima Jürgena von Puttkamera w 1740 roku, przebudowany po poĹźarze w 1820 roku. Niestety został kompletnie zniszczony w latach 90- tych XX wieku. Obecnie są to ruiny, pomimo Ĺźe obiekt jest wpisany do rejestru wojewódzkiego konserwatora zabytków. Zachowały się budynki folwarczne - jednak nie zabezpieczone równieĹź ulegają zniszczeniu ( na ścianie szczytowej stajni znajduje się płaskorzeĹşba z głową konia ).W ewidencji konserwatorskiej znajduje się równieĹź park dworski, spichlerz z zespołu folwarcznego i kilka budynków mieszkalnych. W centrum wioski stał do końca II wojny światowej kościół- niestety został on zniszczony w trakcie działań wojennych ( w marcu 1945 roku). Obiekty zabytkowe z kościoła zaginęły ( oprócz gotyckiej chrzcielnicy, która została przewieziony w 1928 roku do Szczecina i obecnie znajduje się w zbiorach Muzeum Narodowego). Na cmentarzu niemieckim znajduje się monumentalny krzyĹź posadowiony na głazie narzutowym z widocznymi wyrytymi nazwiskami zmarłych „Eberhard von Puttkamer 1864- 1932, Margarete von Puttkamer .....- 1938”. Na cmentarzyku znajduje się równieĹź kamienne epitafium poświęcone pamięci Georga Schrödera, który poległ 27 czerwca 1916 roku w słynnej bitwie pod Verdun.

ODCINEK 9 - Wrzosowo - Dziwnówek, długość odcinka 2,31 (32,42) km. Skala trudności; piesza 1, nordic walking 1, rower 1. Nawierzchnia: asfalt, ciąg pieszo-rowerowy.

Na skrzyĹźowaniu z drogą wojewódzką skręcamy w lewo aby chodniekiem lub droga rowerową dotrzeć do ronda. Na rondzie kierujemy się na Dziwnówek. Za rondem poruszamy się ciągiem pieszo-rowerowym poprawej stronie drogi. Mijamy po drodze Park Dinozaurów i docieramy do granic gmin Kamień Pomorski/Dziwnów (31,18km). Pozostał nam juĹź mały fragment szlaku i docieramy do ronda w Dziwnówki. Kierujemy się na wprost aby po chwili skierować się na niewielki parking po prawej stronie. Obok sklepu spoĹźywczego na skrzyĹźowaniu ulic Kamieńskiej i Wolności nasz szlak kończy/rozpoczyna swój bieg. Znajduje się tutaj węzeł szlaków; rowerowy R-10 i pieszy E-9. W kierunku zachodnim dotrzemy nimi do Świnoujścia a wschodnim do Kołobrzegu i jeszcze dalej.

PODSUMOWANIE.

• Szlak noznakowany na obydwa kierunki jego pokonywania.
• Oznaczenie szlaku na terenie gminy Kamień Pomorski, w 2013 roku określamy jako bardzo dobre.
• Oprócz odcinka 5 (Skarchowo-Kamień Pomorski), szlak moĹźna pokonać zarówno samochodem, rowerem jak i z zastosowaniem nordic walking. Drogi w dobrym stanie. Ocena ogólna szlaku jako łatwy z miescowymi utrudnieniami.

SKALA TRUDNOŚĆI PIESZA – 1
SKALA TRUDNOŚCI ROWER – 1
SKALA  TRUDNOŚCI NORDIC WALKING - 1

1 – łatwy bez utrudnień
2 – z miejscowymi utrudnieniami
3 – o utrudnionym przejściu/przejeĹşdzie

OPIS DANYCH TECHNICZNYCH SZLAKU WG. GOOGLE MAPS:

1. Długość szlaku 32,42 km
2. Łączna wysokość podejść na trasie około 168 metrów na odcinku 16,72 km (53%)
3. Łączna ilość zejść na trasie około 164 metrów na odcinku 14,80 km (47%)
4. Wysokość względna minimalna około -3 metry
5. Wysokość względna maksymalna około 12 metrów
6. Wysokość względna średnia około 2 metrów

ZDJĘCIA NA NASZYM FANPAGE-U