NUMER SZLAKU W SERWISIE: P-C-ZWA-091

NUMER SZLAKU WG PTTK: ZP-1135-C

PRZEBIEG SZLAKU:  NIEZONAKOWANY: NADARZYCE – MOST rz. PILAWA – LOTNISKO WOJSKOWE – JEZ. KARPIOWE. OZNAKOWANY: JEZ. KARPIOWE – JEZ. DOBRE – ZDBICE WĘZEŁ SZLAKÓW – JEZIORO ZDBICZNO – STAW LESZCZYŃSKI – PRZESMY ŚMIERCI – JEZ. SMOLNO – JEZ LUBIANKA – MOST rz. DOBRZYCA (rok 2012 zniszczony – konieczne obejście) – JEZ. OSTROWIECKIE WIELKIE – JEZ. KARASIOWE – JEZ. CHMIEL MAŁY – JEZ. CHMIEL DUŻY – ZESPÓŁ WAROWNY „CEGIELNIA” (CZAPA HITLERA) – WAŁCZ – JEZ. RADUŃ – JEZ. SMOLNO WIELKIE – JEZ. SMOLNO – JEZ. SUMILE – NAKIELNO – JEZ. BYTYŃ WIELKI (REZERWAT PRZYRODY) – MĄCZNO – ZDBOWO – STRZALINY (ZESPÓŁ WAROWNY WISIELCZA GÓRA) – JEZ. LUBIATOWO – TUCZNO – JEZ. MARTIA WĘZEŁ SZLAKÓW – DRAWIEŃSKI PARK NARODOWY – JEZ. ZDROJE – JEZ. JAMNO – MOST rz. PŁOCICZNA – JEZ. PŁOCICZNO – MOST rz. PŁOCICZNA  - MOST rz. CIESZYNKA – JEZ. DUBIE – LEŚN. BOROWIKI – ZAŁOM – JEZ. ZAŁOMIE – JEZ. KAMIEŃ – CZŁOPA.

NAZWA SZLAKU: IM. IV DYWIZJI PIECHOTY

GMINA: WAŁCZ, TUCZNO, CZŁOPA – ODCINEK WIELKOPOLSKI GM. JASTROWIE

NADLEŚNICTWO: WAŁCZ, TUCZNO, CZŁOPA

NAWIERZCHNIE: DROGI BRUKOWANE, DROGI UTWARDZONE, DROGI GRUNTOWE, DROGI  ASFALTOWE, ŚCIEŻKI, BEZDROŻA.

KOLOR: CZERWONY (MALOWANE ZNAKI I DROGOWSKAZY)

ROK OSTATNIEGO MALOWANIA: NIEZNANY, OCENIAMY NA 2006/2007 ROK. Na terenie Drawieńskiego Parku Narodowego 2014 rok.

ROK OSTATNIEGO MONITORINGU/POMIARU: 2012. Na terenie Drawieńskiego Parku Narodowego 2014 rok

DŁUGOŚĆ:  96,63 km ( 6,92 km szlaku w woj. Wielkopolskim)

WAŻNE UWAGI:

1. Szlak ma charakter liniowy.
2. Szlak po drodze przecina się z bardzo wieloma szlakami pieszymi i rowerowymi oraz kajakowymi, umożliwiając nam wariantowość wędrówki i formy turystyki kwalifikowanej (bardzo długi szlak). Można np. spłynąć kajakiem, a następnie powędrować pieszo lub rowerem.
3. W 2012 roku oznakowanie na całej długości szlaku, oceniamy jako niedostateczne w obu kierunkach (dobre na terenie Drawieńskiego Parku Narodowego).
4. Na terenie Drawieńskiego Parku Narodowego oraz w okolicznych lasach występują prawdopodobnie trzy watahy wilków.
5. W okolicach Ostrowca, zniszczony most nad rzeką Dobrzyca – konieczne obejście do Ostrowca, co mocno burzy ład wędrówki. Wskazane są również inne obejścia, trudniejszych odcinków szlaku.
6. Pomiar wykonany za pomocą GPS Garmin 76CSx i 78S - Podany jest kilometraż całkowity oraz pomiędzy odcinkami.
7. W opisie szlaku ujęliśmy skasowany odcinek szlaku na trasie Nadarzyce – Jez. Karpiowe – istnieje w sumie na wszystkich mapach. Uważamy, że warto jest poddać rewitalizacji ten odcinek szlaku, który łączy się idealnie z siecią szlaków Wielkopolski w tym miejscu oraz stanowi element połączenia turystyki kajakowej i pieszej (rowerowej) poprzez rzekę Piławę.
8. Dziękujemy Państwu Tymeckim z Człopy za pomoc podczas prac inwentaryzacyjnych. Zapraszamy do skorzystania z ich ośrodka: kajaki, transport, noclegi z wyżywieniem - www.natursport.pl . 

CHARAKTERYSTYKA SZLAKU:

Szlak prowadzi śladami walk Wojska Polskiego o przełamanie Wału Pomorskiego. Poprzez swój przebieg, w dużej mierze wzdłuż niemieckich linii obronnych, umożliwia poznanie historii tych miejsc. Historia w połączeniu z przyrodą daje niesamowity efekt krajobrazowy. Wędrujemy wzdłuż wielu jezior, przecinamy szereg szlaków kajakowych, rowerowych i pieszych. Poznamy historię i zabytki wielu miejscowości w tym Wałcza, Tuczna, Człopy. Spory odcinek szlaku prowadzi Drawieńskim Parkiem Narodowym. Jest to długi, meandrujący szlak, z często trudnymi odcinkami prowadzącymi małymi ścieżkami nawet chwilowo bezdrożami. Idealny dla turystyki pieszej. W przypadku rowerów, spore trudności na kilku odcinkach, nadających się raczej do jazdy terenowej lub prowadzenia roweru. W kilku miejscach niestety rower trzeba będzie nosić. Na inwentaryzację tego szlaku, poruszając się rowerem, poświęciliśmy prawie 4 dni, co ukazuje trudność jego pokonania połączeniu ze słabym oznakowaniem (oznakowanie stan 2012 rok). Mimo wszystko bardzo polecamy ten szlak powodu naprawdę ciekawych miejsc, krajobrazów, otaczającej przyrody i ducha II Wojny Światowej.

OPIS TECHNICZNY

Odcinek pierwszy, Nadarzyce – Jezioro Dobre (bunkier)  – 9,85 (9,85) km - 1,2,2

Odcinek dość łatwy, drogi gruntowe, utwardzone, ścieżki leśne.

Opis szlaku rozpoczynamy od Nadarzyc. Na północ od wsi znajdują się słynne Nadarzyckie Rozlewiska z wielkimi połaciami malowniczych wrzosów. Znajduję się tam również tereny byłego, wielkiego poligonu wojsko radzieckich stacjonujących w Bornym Sulinowie i Kłominie. Szczególnie polecamy Kłomino – opuszczone miasto. O ile Borne Sulinowo ładnie się rozwinęło, to w Kłominie (Gródku) cała zabudowa popadła w ruinę, po opuszczeniu przez wojska radzieckie. Puste ulice, bloki, kantyna, stołówka, domy dają niesamowity efekt tajemniczości i upadku. Do Nadarzyc polecamy spływ kajakiem rzeką Piławą z Bornego Sulinowa. Po odpoczynku (noclegu) we wsi (jest agroturystyka kajakami), proponujemy pieszą lub rowerową wędrówkę naszym szlakiem, pełnym przygody turystycznej. Nadarzyce są wsią o XVI wiecznym rodowodzie. Niestety odczuła walki o Wał Pomorski, podczas których była w znacznym stopniu zniszczona. To właśnie w jej okolicach toczyły się walki wojsk niemieckich z żołnierzami 1 Armii Wojska Polskiego. W okolicach znajduje się jeden z najpotężniejszych umocnień Wału Pomorskiego tzw pozycja ryglowa. Znajdziemy ruiny dużego fortu, którego grubość żelbetonu wynosi od 190 210 cm. W latach 1939-45, mieścił się tutaj obóz jeniecki Stalag II H. Rederitz, obóz przejściowy oraz obóz pracy. Rozpoczynamy naszą wędrówkę na skrzyżowaniu obok przystanku PKS. Tutaj przebiega również niebieski szlak pieszy, prowadzący do rezerwatu Diabli Skok – 11 km od Nadarzyc. Na prawie całym odcinku szlak został wykasowany (znaki zostały zamalowane na szaro), jednak można spokojnie skierować swoje kroki ku miejscu przełamania Wału Pomorskiego. Ruszamy asfaltem i brukiem na południe. Po kilkuset metrach skręcamy w prawo (wschód) w drogę utwardzoną. Przechodzimy przez rzekę Piławę i dochodzimy do skrzyżowania. Skręcamy w szeroka drogę utwardzoną i wchodzimy w las. Idziemy na południe, mająco prawej stronie wojskowe lotnisko polowe, z którego samoloty ćwiczą na położonym nieopodal poligonie lotniczym – zakaz wejścia. Za lotniskiem skręcamy w prawo. Na trzecim skrzyżowaniu dróg leśnych skręcamy w lewo. W okolicy drogi znajdziemy schrony bojowe Wału Pomorskiego. Wędrujemy dobrą drogą leśną przez 3km, mijając granicę Województwa Wielkopolskiego i Zachodniopomorskiego. Na rozwidleniu dróg odbija w lewą stronę. Kilometr od rozwidlenia w środku lasu pojawiają się pierwsze znaki szlaku. Po przejściu przez ciek wodny szlak skręca w lewo, a następnie ścieżkami (czasami zarośniętymi) meandruje przez 1,3km dochodząc do jeziora Dobre. Od jeziora szlak odchodzi pod górę do pierwszego zniszczonego bunkra. Po drodze mijamy dobrze widoczne transzeje. To właśnie w tym miejscu, doszło do przełamania Wału Pomorskiego, co upamiętnia głaz pamiątkową tablicą – niestety troszkę trudno do niego dotrzeć (N53 24.705 E16 28.221) – kierujemy się ścieżką na północ kierunku półwyspu. Jeszcze niedawno po drogiej stronie jeziora było pole biwakowe. Odcinek na prawie całej długości dostępny dla pieszych, rowerzystów i miłośników nordic walking.

Odcinek drugi, Jezioro Dobre (bunkier)  – Szosa (Zdbice-Golce) węzeł szlaków – 2,71 (12,56) km - 1,1,1

Odcinek łatwy, droga utwardzona, gruntowa. Pomiar od granicy województw.

Po minięciu pozostałości bunkra szlak skręca w lewo, po zaledwie 250metrach w prawo i po kolejnych 250metrach ponownie w lewo na drogę gruntową. Mijamy niewielkie jezioro Karpiowe i kierujemy się na południe, mająco lewej jezioro Dobre. Ładnym duktem leśnym dochodzimy do skrzyżowania, na którym dochodziło nas pieszy szlak czarny Iłowiec – Zdbice. Po 130 metrach, dochodzimy do szosy łączącej Zdbice z miejscowością Golce. Proponujemy turystom wędrówkę czarnym szlakiem w lewo do Zdbic i nocleg w licznej bazie noclegowej. Po drodze do Zdbic za przesmykiem, widzimy po lewej pomnik oraz ścieżkę historyczną wiodącą nas po niemieckim zespole warownym, zbudowanym na dawnym grodzisku. Po krótkim spacerku wśród bunkrów, transzei i pomników przyrody, wracamy do asfaltu. Skręcamy na południe i po chwili wyłania się nam wspaniały niegdyś Skansen Bojowy 1 Armii Wojska Polskiego – obecnie zaniedbany, ze zniszczonymi budynkami. Jednak zachowały się czołgi i duży parking. Po chwili jesteśmy w Zdbicach, do których nie można nie zboczyć z naszego szlaku czerwonego. Tutaj możemy przenocować i odpocząć korzystając z bazy noclegowej, kąpieliska z boiskiem do siatkówki plażowej. Ale przed wypoczynkowym lenistwem, obowiązkowo musimy udać się do Izby Pamięci Narodowej z wystawą „Las, świadkiem walk o Wał Pomorski. Po noclegu (albo dwóch), rzucamy jeszcze okiem na neogotycki kościół z 1888 roku i wracamy z powrotem szlakiem czarnym do węzła ze szlakiem czerwonym, kontynuując wędrówkę. Odcinek na całej długości dostępny dla pieszych, rowerzystów i miłośników nordic walking

Odcinek trzeci, Szosa (Zdbice-Golce) węzeł szlaków – Węzeł szlaków przy bunkrze 453– 8,07 (20,63) km - 2,3,3

Odcinek średniej trudności, z miejscowymi utrudnieniami wskazanymi w opisie, droga asfaltowa, gruntowa, utwardzona.

Na węźle kierujemy się na południowy wschód drogą asfaltową. Po około 1,3 km docieramy do skrzyżowania i skręcamy w lewo, w drogę gruntową. Po niespełna 250 metrach wchodzi na drogę asfaltową i prowadzi do jeziora Zdbiczno. Dla osób poruszających się rowerem proponujemy tuż przed skrętem drogi asfaltowej w lewo odbić w prawo w drogę gruntową i podążać nią cały czas prosto. Po niecałym kilometrze pojawią się znaki szlaku. Wzdłuż jeziora zmiana nawierzchni na drogę z płyt betonowych. Na jej końcu szlak skręca w prawo w las. Należy zachować ostrożność i bacznie obserwować znaki. Po lesie („na szagę”), szlak prowadzi przez niecałe 300 metrów. Wychodzi na drogę leśną skręca w prawo i po chwili doprowadza do skrzyżowania, gdzie skręca w lewo w drogę utwardzoną, prowadzącą w kierunku południowo-wschodnim. Z czasem droga zmienia się na gruntową, a następnie w ścieżkę leśną i dochodzi do zniszczonego bunkra. Tuż za nim pomiędzy jeziorami Zdbiczno i Smotko znajduje się miejsce odpoczynku. Nieopodal znajdują się dwa bunkry Wału Pomorskiego, z zachowanymi transzejami oraz zaporami przeciwczołgowymi tzw.„zębami smoka” – słynny „Przesmyk Śmierci”. Nazwano go tak powodu zaciętych walk i dużych strat wojsk polskich podczas II Wojny Światowej. Szlak ostro skręca w prawo (prawie zawraca) i po nieco ponad 200 metrach skręca w lewo. Idzie wzdłuż jeziora Smolno mijając kolejne bunkry. Za jeziorem szlak dochodzi do skrzyżowania z drogą utwardzoną. Na tym skrzyżowaniu skręca w lewo i schodząc lekko w dół dochodzi do skrzyżowania, gdzie znajduje się węzeł szlaków. Znaki prowadzą w prawo. Tu dołącza szlak pieszy żółty Wałcz –Ostrowiec, oraz szlaki rowerowe; niebieski i zielony. Odcinek na całej długości dostępny dla pieszych, rowerzystów i miłośników nordic walking (stosując proponowane obejścia).

Odcinek czwarty, Węzeł szlaków przy bunkrze 453 – Droga krajowa 22 – 6,37 (27,00) km - 3,3,3

Odcinek trudny, szczególnie na fragmencie szlaku od zniszczonego mostu na Dobrzycy do drogi krajowej nr 22, droga gruntowa, utwardzona, ścieżki leśne.

Od węzła szlaków, szlak pieszy żółty podąża z szlakiem czerwonym przez nieco ponad 200metrów drogą gruntową, następnie nasz szlak odbija w lewo i prowadzi drogą na południe. Po lewej stronie wiedzie wzdłuż jeziora Lubianka. Około 600 metrów od początku jeziora szlak schodzi nad jezioro i kieruje wzdłuż brzegu przez 0,5km i wraca powrotem na drogę. My jednak proponujemy nie schodzić z drogi, idąc dalej w kierunku południowym około 500-600 metrów, ponieważ przejście wzdłuż brzegu jest bardzo trudne - zarośnięta ścieżka . Od ponownego pojawienia się szlaku na drodze szlak dalej prosto prowadzi przez 900 metrów i skręca w lewo.

[UWAGA!!! Z powodu zniszczonego mostu nad rzeką Dobrzyca (stan na październik 2012) należy pójść dalej prosto, skręcić w prawo i po dojściu do drogi utwardzonej skręcić w lewo. Dojdziemy do wcześniejszego mostu nad rzeką Dobrzycą. W tym miejscu znajduje się miejsce odpoczynku oraz pozostałości po 400 letnim dębie (pozostał pień w którym utworzono kapliczkę, konar zaś leży obok). Skręcamy w lewo, przechodzimy przez nowy most nad rzeką (szlak kajakowy rz. Dobrzycy) i wędrujemy za znakami szlaku pieszego żółtego przez około 2 km. Następnie należy skręcić w lewo (szlak żółty idzie dalej prosto do Wałcza) w drogę leśną i iść nią, aż do drogi krajowej 22. Po przejściu przez nią i dojściu do skraju lasu pojawiają się ponownie znaki szlaku czerwonego.]

Opis dla „twardzieli”, chcących w całości pokonać szlak: Po kolejnych 400 metrach szlak skręca w prawo i za chwile ponownie w lewo. Schodząc z górki droga staje się błotnista i dociera do rzeki Dobrzyca – brak mostu. Ci którzy zdecydowali się na ten wariant, przeprawiają się przez rzekę i wędrują w kierunku południowo-wschodnim. Szlak następnie przecina strumień i przed Jeziorem Ostrowieckim Dużym skręca w prawo. Następnie wzdłuż tego jeziora prowadzi w kierunku południowym. Dalej z prawej strony mija jezioro Karasiowe i drogą coraz mniej widoczną doprowadza do drogi krajowej 22. Tuż przy szosie, praktyczny brak ścieżki. Uwaga – brak oznakowania od strony jezdni w obu kierunkach. Odcinek na całej długości dostępny dla pieszych, rowerzystów i miłośników nordic walking (stosując proponowane obejścia/objazdy).

Odcinek piąty, Droga krajowa 22  – Wałcz (Plac Wolności)  – 6,58 (33,58) km - 2,2,2

Odcinek łatwy z dwoma utrudnieniami – proponowane obejścia, droga asfaltowa, gruntowa, utwardzona.

Po przecięciu drogi krajowej należy „wbić się” w las i po przejściu przez rów (nie do przejechania) przy zniszczonym schronie pojawiają się znaki naszego szlaku. Ścieżką leśną szlak prowadzi na południe, po czym skręca w prawo. Po 300metrach dochodzi do drogi utwardzonej i kieruje w lewo. [Tu kończy się proponowane obejście opisane w 4 odcinku. Ten fragment możemy również pokonać idąc drogą krajową na południowy zachód, kierując się znakami szlaku pieszego niebieskiego].

Wraz z szlakiem pieszym niebieskim doprowadza do skrzyżowania z węzłem szlaków pieszych; czerwony, niebieski i zielony. Szlak niebieski odbija w lewo, zielony na wprost, natomiast szlak czerwony skręca w prawo. Idziemy dawną linią kolei wąskotorowej, mijając jezioro Chmiel Mały i Chmiel Duży. Z wysokiego nasypu roztaczają się widoki na olbrzymie skarby rozbitymi bunkrami. Za drugim jeziorem szlak skręca w prawo (na chwilę oddalając się od szlaku zielonego) i ścieżką dochodzi na ulicę Południową (tutaj ponownie łączymy się pieszym zielonym) i wchodzi nią do centrum Wałcza. Po drodze mija Skansen Bojowy „Cegielnia” ze ścieżką dydaktyczną po umocnieniach bojowych. Po przejściu przez tory kolejowe szlak zielony skręca w prawo w stronę dworca kolejowego. Po dojściu do skrzyżowania okrężnego z drogą krajową 22 (ul. Wojska Polskiego), nasz szlak skręca w lewo w ulicę Kilińszczaków. Mijając z lewej strony jezioro Zamkowe oraz budynek poczty dochodzi do Placu Wolności, gdzie mieści się urząd miasta oraz  neogotycki kościół p.w. św. Mikołaja z 1865roku. W Wałczu proponujemy kolejny nocleg na szlaku, oraz kilkudniowy pobyt celem zapoznania się z atrakcjami miasta i okolicy, jak i zwyczajny wypoczynek. Oprócz zabytków, muzeów i atrakcji wodnych, Wałcz posiada kilka szlaków okrężnych, które opisane są w innych opracowaniach. Odcinek na całej długości dostępny dla pieszych, rowerzystów i miłośników nordic walking (stosując proponowane obejścia).

Odcinek szósty, Wałcz (Plac Wolności) – Jezioro Raduń (Ośrodek Przygotowań Olimpijskich)  – 6,33 (39,91) km - 1,1,1

Odcinek dość łatwy, droga asfaltowa, gruntowa, ścieżka leśna.

Od Placu Wolności szlak wychodzi z miasta drogą krajową 22 w kierunku na Człopę. Z ulicy Cmentarnej dochodzi szlak pieszy czarny do Magnetycznej Górki. Razem idą główną drogą na południowy-zachód. Po minięciu cmentarza wojennego żołnierzy Armii Czerwonej i Wojska Polskiego szlaki skręcają w prawo i drogą leśną kierują nad brzeg jeziora Raduń, gdzie ponownie skręcają w lewo. Tu z prawej strony dołącza szlak pieszy niebieski prowadzący dookoła Wałcza. Ścieżką wzdłuż brzegu dochodzimy do mostu wiszącego (Kłosowskiego) i przechodzimy nim na drugą stronę jeziora. Za mostem skręcamy   w lewo. Po nieco ponad 200 metrach, szlak niebieski i czarny odbijają w prawo. Szlak czerwony prowadzi dalej ścieżką do Ośrodka Przygotowań Olimpijskich (Bukowina) Odcinek na całej długości dostępny dla pieszych, rowerzystów i miłośników nordic walking.

Odcinek siódmy, Jezioro Raduń (Ośrodek Przygotowań Olimpijskich)  – Przejście przez tory kolejowe (Wałcz-Kalisz Pomorski) – 1,63 (41,54) km - 2,3,3

Odcinek trudny , ścieżki.

Ośrodek Przygotowań Olimpijskich szlak omija wzdłuż jego ogrodzenia i prowadzi dalej brzegiem jeziora, aż na jego południowy kraniec. Dalej znaki prowadzą  zarośniętą, ledwie widoczną ścieżką na skraj lasu i łukiem zawracają dochodząc do torów kolejowych, a następnie przecinają je. Uwaga – przejście przez czynną linię kolejową – zachować ostrożność. Odcinek na całej długości dostępny dla pieszych, utrudniony dostęp dla rowerzystów i miłośników nordic walking.

Odcinek ósmy, Przejście przez tory kolejowe (Wałcz-Kalisz Pomorski) – Nakielno (kościół) – 5,93 (47,47) km - 1,2,3

Odcinek łatwy, drogi asfaltowe, brukowane, utwardzone, gruntowe.

Od torowiska szlak schodzi na drogę utwardzoną i prowadzi nią przez 0,5km, a następnie odbija w drogę gruntową w lewo. Uwaga - na tym odcinku słabe oznaczenie. Po kolejnych 500 metrach od skrzyżowania szlak skręca w lewo a następnie w prawo po 150 metrach. Drogą gruntową dochodzi do jeziora Smolno Wielkie, gdzie skręca w prawo. Po chwili droga zmienia się w ścieżkę. Ścieżką na skarpie wzdłuż jeziora szlak prowadzi do drogi gruntowej. W tym miejscu skręca w lewo - z prawej strony dołącza szlak pieszy czarny. Razem idą w kierunku zachodnim przez 1,5km. Po tym dystansie szlak czarny odbija w lewo, kierunku Magnetycznej Górki, zaś szlak czerwony kieruje nas dalej prosto, do skrzyżowania z drogą brukowaną, gdzie skręca w lewo. Idąc wzdłuż jezior, podążamy wzdłuż dość trudnego szlaku kajakowego pn.” Wałecka Pętla Kajakowa”. Zaraz za skrzyżowaniem z prawej strony dołącza szlak pieszy zielony. Po niecałych 700 merach, mijając z prawej strony jezioro Bytyń Wielki, szlak dochodzi do skrzyżowania z szosą. Dalej drogą asfaltową kieruje przez miejscowość Nakielno. Podążając między zabudowaniami miejscowości możemy zauważyć neogotycki kościół  z 1880 roku pw św Wawrzyńca z małym cmentarzem oraz zabytkową gorzelnię ze spichrzem folwarcznym z 2 połowy XIX wieku, zabytkowy dom podcieniowy (nr 6) oraz przeszło ponad 100 letni park pałacowy. Niedaleko swój początek/koniec ma szlak zielony. W Nakielnie proponujemy kolejny nocleg na szlaku. Oprócz wypoczynku nad jeziorem Bytyń Wielki, możemy również powędrować przez dwa dni wzdłuż jego brzegów szlakiem pieszym zielonym Do Próchnowa i czarnym z Próchnowa do Nakielna – opisy szlaków w innych artykułach. Odcinek na całej długości dostępny dla pieszych, rowerzystów i miłośników nordic walking.

Odcinek dziewiąty, Nakielno (kościół)  – Mączno – 7,31 (54,78) km - 1,1,1

Odcinek łatwy, utwardzone, gruntowe.

Od kościoła szlak prowadzi dalej drogą główną i po 300 metrach szlaki (czerwony i czarny) skręcają w lewo w drogę brukowaną, która wychodzi na pole. Dalej drogą gruntową/polną prowadzą do skraju lasu. Po około 250 metrach od wejścia do lasu, na skrzyżowaniu, znaki kierują nas w prawo, po chwili wchodzą na teren rezerwatu przyrody „Wielki Bytyń” i dalej drogą leśną dochodzimy do jeziora Bytyń Wielki. Skręcamy w lewo i wędrujemy wzdłuż linii brzegowej przez 1,4km – przekraczamy granicę gmin Wałcz i Tuczno. Na skrzyżowaniu szlak czerwony odbija od jeziora w kierunku południowym (w lewo), czarny natomiast idzie dalej wzdłuż brzegu do Próchnowa (koniec w Wierzchowie). Po skręcie dochodzimy do granicy rezerwatu. Idziemy dalej droga leśną w kierunku południowym (przez 600 metrów ponownie na terenach gminy Wałcz). Droga zmienia się na utwardzoną i doprowadza do szosy. Wchodzimy na drogę asfaltową i kierujemy się  nią do miejscowości Mączno w gminie Tuczno. Na uwagę zasługuje tutaj zabytkowy park dworski z 2 połowy XIX wieku.  Odcinek na całej długości dostępny dla pieszych, rowerzystów i miłośników nordic walking.

Odcinek dziesiąty, Mączno  – Zdbowo (kościół) – 2,48 (57,26) km - 1,1,1

Odcinek łatwy, droga asfaltowa.

Na całej długości odcinka szlak prowadzi szosa – zachować ostrożność. Od Mączna szosa prowadzi w kierunku zachodnim, następnie skręca w kierunku południowo-zachodnim. Po przecięciu torów kolejowych łączących Wałcz z Kaliszem Pomorskim wchodzi do kolejnej miejscowości - Zdbowo. Przez wieś prowadzi ładnie wyremontowana droga brukowa. Zaraz za kościołem, na skrzyżowaniu skręcamy w lewo. Jednak warto na chwilę zatrzymać się we wsi. Na szczególną uwagę zasługuje kościół szachulcowy p.w. św. Józefa z1817 roku wraz cmentarzem przykościelnym. Zabytkowy wystrój wnętrza prezentują między innymi ołtarz z XVII wieku z obrazami św. Józefa i Świętej Trójcy z 1818 r., ambona i konfesjonał z drugiej polowy XVII w., wiszący świecznik z 1852 r. Na cmentarzu znajdziemy murowane o formach klasycystycznych,  mauzoleum rodziny Ree z połowy XIX wieku. Na terenie prywatnej posesji, przy wyjeździe ze wsi na zachód, znajduje się pomnik poświęcony mieszkańcom wsi poległym w I wojnie światowej. Odcinek na całej długości dostępny dla pieszych, rowerzystów i miłośników nordic walking.

Odcinek jedenasty, Zdbowo (kościół)  – Strzaliny Grupa Warowna „Góra Wisielcza”  – 4,01 (61,27) km - 3,3,3

Odcinek trudny, drogi asfaltowe, gruntowe, ścieżki leśne.

W Zdbowie skręcamy Wlewo i drogą asfaltową podążamy na południe. Na szosie zachować ostrożność. Przed miejscowością Strzaliny, skręcamy w lewo w drogę gruntową. Po około 600 metrach przecinamy strumyk i skręcamy w prawo. UWAGA  - 150 metrów od przecięcia strumienia szlak skręca w lewo w las prowadząc pod górę. Szlak nie prowadzi po żadnej drodze ani ścieżce. Należy baczenie wyszukiwać kolejnych znaków, aby się nie zgubić, co w okresie letnim może być bardzo trudne. Po „przedarciu się” przez las (około 400 metrów) szlak wychodzi na drogę gruntową, gdzie skręca wprawo i dochodzi do miejsca na odpoczynek / parkingu. W ten sposób szlak doprowadził nas na Górę Wisielczą. Odchodząc od szlaku w lewo, dojdziemy do grupy warownej „Góra Wisielcza” - fortyfikacji Wału Pomorskiego. Schron ten, był najsilniejszą grupą warowną wszystkich umocnień niemieckich Wału Pomorskiego. Same korytarze podziemne mają łączną długość 800 metrów, tworząc system komunikacyjny pomiędzy dwoma dużymi schronami bojowymi, izbami załogi, toaletami, kuchnią i lazaretem. Boczne chodniki doprowadzały załogę do czterech bojowych kopuł oraz dwóch schronów obserwacyjnych. Całość w połączeniu niezależnym źródłem energii, systemem wentylacji i wodociągów, stanowiła trudny podczas walk do zdobycia element Wału Pomorskiego. Na szczęście Niemcy zacięcie bronili się tylko kilka dni w przeciwieństwie do załogi np. w Nadarzycach i wycofali się obawiając się okrążenia. Po wojnie umocnienia wysadzono, jednak część podziemi się zachowała i możliwe jest zwiedzanie z przewodnikiem (kontakt Randolf Bytnerowicz Tel. 672593255). Dzięki niemy poznamy ciekawą historię fortyfikacji jak i plan umocnień.  Ze względu na doskonałe warunki, miejsce to upodobały sobie nietoperze, tworząc jedno z największych w Polce zimowisk.  Właśnie z tego powodu powołano rezerwat przyrody „Strzaliny koło Tuczna”. Inną osobliwością, ale części nadziemnej są mszaki występujące w 38 gatunkach, zwłaszcza wapieniolubne, naskalne, górskie, nietypowe dla niżowego krajobrazu. Uniemożliwiono tym samym całoroczne zwiedzanie umocnień. Rezerwat przyrody obejmuje ochroną część nadziemną i podziemną. Planowane jest wprowadzenie zakazu wstępu w dniach 15 września do 15 kwietnia, w pozostałym okresie ma być dopuszczony ograniczony ruch turystyczny. Rozpoczęcie i zakończenie sezonu będzie każdorazowo poprzedzone rozpoznaniem specjalisty chiropterologa. Nieopodal schronu, umiejscowiona jest dość unikalna przeszkoda przeciwpancerna. Wykonana jest z betonu, Az zasypanych obecnie otworów, za pomocą mechanizmu, wysuwano stalowe belki, uniemożliwiając dalsze poruszanie się czołgów. Zachował ysię również fragmentarycznie, żelbetowe płyty stoku rowu przeciwczołgowego, który w czasie ataku, wypełniano ją wodą doprowadzoną kanałem okolicznych jezior. Jak widać atrakcji w Strzalinach nie zabraknie. Mamy też nadzieję na kontynuację rozpoczętego w sierpniu 2012 roku Pikniku Militarnego. Odcinek na całej długości dostępny dla pieszych, rowerzystów i miłośników nordic walking z dużymi utrudnieniami w Strzalinach.

Odcinek dwunasty, Strzaliny Grupa  Warowna „Góra Wisielcza”  – Tuczno (węzeł szlaków) – 5,09 (66,36) km  - 2,3,3

Odcinek trudny (oprócz odcinków drogowych), drogi utwardzone, gruntowe, betonowe., ścieżka leśna.

Po minięciu parkingu szlak podąża drogą utwardzoną dalej prosto, aż do skrzyżowania z drogą brukowaną, gdzie skręca w prawo i dochodzi do kolejnego skrzyżowania w miejscowości Strzaliny. Tu szlak skręca w lewo i prowadzi drogą betonową zbudowaną w latach 30-tych XX wieku między i innymi w celu budowy umocnień na Wisielczej Górze. Idąc prosto (odbijając od szlaku) dojść można do ryglowego kościółka z XVII wieku z cmentarzem przykościelnym. Poruszamy się drogą betonową przez około 1,7 km i skręcamy w lewo. [UWAGA – rowerzystom proponujemy dalszą wędrówkę drogą betonową aż do Tuczna. Na rozwidleniu dróg skręcamy w drogę asfaltową w lewo i po kilkuset metrach dojeżdżamy do szlaku czerwonego]

Idąc dalej drogą leśną, docieramy do brzegu jeziora Liptowskiego i podążamy wzdłuż brzegu ścieżką leśną, miejscami zarośniętą. Po pojawieniu się płotu jednego z ośrodków wypoczynkowych, skręca w prawo. Dalej szlak prowadzi cały czas wzdłuż ogrodzenia (omijając ośrodek) i dochodzi powrotem nad brzeg jeziora [wzdłuż ogrodzenia ścieżka zarośnięta]. Następnie dochodzi po około 0,5km do plaży miejskiej. Tuż za budynkami skręca w prawo i razem z dochodzącym na plażę,  szlakiem pieszym żółtym wchodzi na drogę asfaltową (ul. Staszica), którą podążamy przez około 1,1 km. Do skrzyżowania z ulicą 1 Maja, mijając po drodze ośrodki wypoczynkowe. Skręcamy w lewo, w kierunku centrum Tuczna i dochodzimy  do drogi wojewódzkiej 177 (ul. Konopnickiej). Na skrzyżowaniu nasz szlak skręca w lewo. Znajduje się tu węzeł szlaków. Swój początek/koniec ma tu szlak pieszy zielony do Żelichowa przez Człopę, niebieski (pętla) oraz żółty (pętla). Tuczno, to kolejny przystanek na trasie naszej wędrówki i proponujemy tutaj nocleg. Warto skorzystać plaży miejskiej, można spłynąć kajakiem rzeką Młynówką, czy też powędrować pętlami szlaków pieszych; niebieski i żółty – opisy w oddzielnych artykułach. Nie możemy jednak nie zwiedzić samego Tuczna. Czeka na nas Zamek Wedlów z XIV wieku i kościół Wniebowzięcia NMP z XV wieku. W malowniczym aczkolwiek małym parku przyramkowym, możemy wykonać ładne zdjęcia i poddać się chwili zadumy. Pomiędzy zamkiem a drogą krajową widoczne są pozostałości murów oraz rozbite bunkry Wału Pomorskiego. Gdy przejdziemy na druga stronę stawu parkowego, znajdziemy zabytkowy młyn wodny. Późnogotycki kościół pw. Wniebowstąpienia NMP zbudowany w XVI wieku, w miarę możliwości jest naprawdę warty zwiedzenia. Piękne drewniane barokowe wyposażenie  (ołtarz główny i ołtarze boczne z cennymi obrazami oraz ambona), i XIX wieczne polichromie przykuwają wzrok turysty. Co jeszcze warto zwiedzić ? Na pewno zwiedzając Tuczno zauważymy zachowany układ urbanistyczny Starego Miasta. Na uwagę zasługują liczne cmentarze; choleryczny przy ulicy Zamkowej, przykościelny, obecny cmentarz komunalny przełomu XIX i XX wieku oraz kapliczki słupowe z XVI i XIX wieku w tym jedna przy drodze do Człopy.  Odcinek na całej długości dostępny dla pieszych oraz rowerzystów i miłośników nordic walking (stosując proponowane obejścia).

Odcinek trzynasty, Tuczno (węzeł szlaków)  – Martew – 3,55 (69,91) km - 1,1,1

Odcinek łatwy, droga asfaltowa.

Po odpoczynku wychodzimy z Tuczna drogą wojewódzką nr 177 (ul. Konopnickiej). Na rozwidleniu szlak skręca w prawo w ulicę Jeziorną i drogą asfaltową (nierówna i miejscami uszkodzona), prowadzi nas aż do miejscowości Martew  Mijamy kapliczkę i dochodzimy do skrzyżowania we wsi. Z prawej strony dochodzi szlak pieszy zielony, którego początek mijaliśmy w Tucznie. Razem idą do skrzyżowania, na którym znajduje się przystanek autobusowy – szlak zielony odbija na południowy zachód. Sama wieś posiada średniowieczne korzenie. Na uwagę zasługuje zbudowany w 1630 roku z tzw. muru pruskiego pw. Matki Boskiej Różańcowej z XVII wiecznym wyposażeniem. Przy kościele, znajduje się cmentarz ogrodzony kamiennym murem z bramkami wejściowymi. Przy bramce wschodniej rosną dwie lipy – pomniki przyrody.  Odcinek na całej długości dostępny dla pieszych, rowerzystów i miłośników nordic walking.

Odcinek czternasty, Martew  – J. Marta (węzeł szlaków) – 2,47 (72,38) km - 1,1,1

Odcinek łatwy, drogi utwardzone, gruntowe.

Od przystanku szlak prowadzi drogą początkowo utwardzoną, a następnie dobrą gruntową w kierunku zachodnim. Po minięciu granicy Drawieńskiego Parku Narodowego dochodzi do skrzyżowania, gdzie skręca w lewo, a po chwili w prawo ku jeziorze Marta. Na krzyżówce początek/koniec szlaku pieszego niebieskiego do Kępy Krajeńskiej. Na terenie Drawieńskiego PN oznakowanie szlaku dobre w obu kierunkach. Odcinek na całej długości dostępny dla pieszych, rowerzystów i miłośników nordic walking.

Odcinek piętnasty, J. Marta (węzeł szlaków)  – Rz. Płociczna (węzeł szlaków) – ,75 (79,13) km - 1,2,2

Drogą gruntową od skrzyżowania szlak zbliża się do jeziora Marta i  biegnie wzdłuż jego brzegów, aż do jego końca wychodząc na drogę utwardzona, gdzie skręca w prawo. Po chwili parking „Drewniany Kamień” (obszar ochrony ścisłej „Sicienko”). Szlak mija go i prowadzi dalej drogą, mijając po prawej stronie w lesie zniszczony schron. Mniej więcej po 200 metrach od minięcia schronu szlak skręca w lewo w drogę gruntową. Dochodzi i mija jezioro Zdrada, przecina linę energetyczną i dochodzi do jeziora Jamno. Prowadzi wzdłuż jeziora po skarpie. Po niecałym kilometrze skręca w prawo dochodzi do skrzyżowania z drogą gruntową i ponownie skręca w prawo dochodząc do mostku nad rzeką Płociczna. Tuż przy mostku znajduje się węzeł szlaków. Swój początek/koniec ma szlak pieszy niebieski (do Drawna).  Na trasie przekraczamy granicę gmin Tuczno i Człopa. Odcinek na całej długości dostępny dla pieszych, lekko utrudniony dla rowerzystów i miłośników nordic walking.

Odcinek szesnasty, Rz. Płociczna (węzeł szlaków)  – Pustelnia – 3,73 (82,86) km - 1,2,2

Odcinek łatwy, utwardzone, ścieżka.

Za mostkiem szlak skręca w lewo, prowadząc ścieżką po tak jakby po lewym brzegu wyschniętego kanału. Znaki prowadzą równolegle do rzeki Płociczna, a następnie jezioro Płociczno. Za jeziorem szlak przybliża się ponownie do rzeki i prowadzi wzdłuż niej, aż do mostu, przez który przechodzi na drugą stronę i po drodze utwardzonej/brukowanej dochodzi do miejsca odpoczynku / parkingu w Pustelni. Odcinek na całej długości dostępny dla pieszych, utrudniony dla rowerzystów i miłośników nordic walking.

Odcinek siedemnasty, Pustelnia  – Węzeł szlaków – 4,10 (86,96) km - 1,1,1

Odcinek łatwy, drogi utwardzone, gruntowe.

Od parkingu szlak prowadzi dalej drogą, skręca w prawo i kieruje na południe przez tereny Drawieńskiego Parku Narodowego. Po około 3 km droga zmienia nawierzchnię na brukowaną. Dalej po kilometrze dochodzi do skrzyżowania, gdzie skręca w lewo. Tu swój początek/koniec ma szlak pieszy niebieski (do Jagody). Odcinek na całej długości dostępny dla pieszych, rowerzystów i miłośników nordic walking.

Odcinek osiemnasty, Węzeł szlaków  – Załom – 4,97 (91,93) km - 1,1,1

Odcinek łatwy, drogi utwardzone, gruntowe, asfaltowe.

Teraz szlak kieruje nas w kierunku wschodnim. Przecina strumień wpadający do Cieszynki i kieruje dalej do granicy Drawieńskiego Parku Narodowego. Tuż za granicą parku na rozwidleniu dróg szlak odbija w prawo i omijając jezioro Dubie dochodzi do skrzyżowania z drogą utwardzoną i skręca w lewo. Z prawej strony dołącza szlak pieszy czarny. Razem prowadzą do miejscowości Załom. Po 800 metrach szlaki wchodzą na drogę asfaltową. We wsi kończy/zaczyna się szlak czarny. Na uwagę zasługuje zespół pałacowo-parkowy przełomy XIX i XX wieku z dworkiem parkiem krajobrazowym. Tutaj możemy zaplanować nocleg na polach biwakowych nad jeziorem Załomie, jeśli nie chcemy jeszcze kończyć przygody kolejnymi szlakami w gminie Człopa, lub nie interesuje nas wypoczynek w mieście. Odcinek na całej długości dostępny dla pieszych, rowerzystów i miłośników nordic walking.

Odcinek dziewiętnasty, Załom  – Człopa (węzeł szlaków) – 4,70 (96,63) km - 1,2,2

Odcinek łatwy, utwardzone, gruntowe.

Z Załomia szlak wychodzi kierując nas na wschód. Za wsią szlak skręca w drogę gruntową w prawo. Prowadzi nad jezioro Załom, skręcamy w lewo po czym wędrujemy wzdłuż brzegu. Za jeziorem mija miejsce na odpoczynek (punkt biwakowania kajakarzy) dochodzi do następnego jeziora – Kamień (Rybakówka). Poruszamy się ścieżką leśną okrążając jezioro od strony północnej (po drodze ławeczki umożliwiające odpoczynek oraz podziwianie krajobrazu). Za jeziorem szlak przechodzi obok grodziska, przecina rzekę Cieszynkę (szlak kajakowy) i dochodzi do drogi gruntowej. Od tego miejsca, wraz z szlakiem pieszym żółtym (Człopa-Stare Osieczno) kierujemy się do Człopy. Po 1,3km od połączenia się szlaków, dochodzą do drogi krajowej 22 w Człopie. Przecinają jezdnię i ulicą Kolejową dochodzą do węzła szlaków, gdzie kończą/rozpoczynają swój bieg. Dodatkowo przez ten węzeł przechodzi szlak pieszy zielony Tuczno-Żelichowo. Obowiązkowo, zatrzymujemy się tutaj na nocleg, gdyż musimy zaplanować albo powrót, albo dalszą wędrówki pozostałymi szlakami pieszymi lub rowerowymi. Na pewno warto przenocować w ośrodkach nad jeziorem Młyńskie Wielkie. Tutaj polecamy skorzystanie z usług noclegowych www.naturasport.pl Państwa Tymeckich, aczkolwiek ciekawy jest również ośrodek „Sosenka” położony kilkadziesiąt metrów dalej. Można wynająć kajaki i spłynąć Cieszynką do Płocicznej (w okolicach naszego szlaku). W samej Człopie znajdziemy kilka obiektów wartych uwagi. Miasto posiada ciekawą zabudowę z przełomu XIX i XX wieku. Ponadto znajdziemy zabytkowy cmentarz żydowski, starych nagrobków najstarszej części cmentarza komunalnego oraz zespól obiektów mostowych zlikwidowanej linii kolejowej Człopa Wałcz (szkoda). Warto zaplanować pobyt w mieście podczas większych imprez plenerowych np. Dni Człopy. Na ulicy Osiedlowej 9 znajdziemy punkt informacji turystycznej. Miasto oraz jej tereny słyną z organizacji corocznych imprez na orientację i typu adventure racing. Odcinek na całej długości dostępny dla pieszych, rowerzystów i miłośników nordic walking.

PODSUMOWANIE.

• Szlak ma charakter liniowy.
• Szlak oznakowany bardzo słabo (miejscami błędnie) w obydwu kierunkach jego pokonywania. Oznaczenie szlaku w 2012 roku określamy niedostateczne, niektóre znaki wprowadzają turystę w błąd (dobre oznaczenie na terenie DPN).
• Na szlaku wiele trudnych i bardzo trudnych dla turystów odcinków. Jednak jego przebieg po urozmaiconej rzeźbie terenu, ciekawostki historyczne i przyrodnicze oraz krajobrazy są warte zmęczenia.
• Szlak  można pokonać pieszo, przejechać rowerem przy zastosowaniu obejść/objazdów, podanych w treści opisu odcinków. Ocena ogólna szlaku jako trudny.

SKALA TRUDNOŚĆI PIESZA –2
SKALA TRUDNOŚCI ROWER – 2/3
SKALA  TRUDNOŚCI NORDIC WALKING – 2/3

1 – łatwy bez utrudnień
2 – z miejscowymi utrudnieniami
3 – o utrudnionym przejściu/przejeździe

OPIS DANYCH TECHNICZNYCH SZLAKU WG. GOOGLE MAPS:

1. Długość szlaku 96,63 km
2. Łączna wysokość podejść na trasie około 949 metrów
3. Łączna ilość zejść na trasie około 1000 metrów
4. Wysokość minimalna około 66 metrów
5. Wysokość maksymalna około 110 metrów
6. Wysokość średnia około 150 metrów

 SZLAK I ZDJĘCIA NA NASZYM PROFILU FACEBOOK