NUMER SZLAKU W SERWISIE: P-C-ZWA-091

NUMER SZLAKU WG PTTK: ZP-1135-C

PRZEBIEG SZLAKU:  NIEZONAKOWANY: NADARZYCE – MOST rz. PILAWA – LOTNISKO WOJSKOWE – JEZ. KARPIOWE. OZNAKOWANY: JEZ. KARPIOWE – JEZ. DOBRE – ZDBICE WĘZEŁ SZLAKÓW – JEZIORO ZDBICZNO – STAW LESZCZYŃSKI – PRZESMY ŚMIERCI – JEZ. SMOLNO – JEZ LUBIANKA – MOST rz. DOBRZYCA (rok 2012 zniszczony – konieczne obejście) – JEZ. OSTROWIECKIE WIELKIE – JEZ. KARASIOWE – JEZ. CHMIEL MAŁY – JEZ. CHMIEL DUĹťY – ZESPÓŁ WAROWNY „CEGIELNIA” (CZAPA HITLERA) – WAŁCZ – JEZ. RADUŃ – JEZ. SMOLNO WIELKIE – JEZ. SMOLNO – JEZ. SUMILE – NAKIELNO – JEZ. BYTYŃ WIELKI (REZERWAT PRZYRODY) – MĄCZNO – ZDBOWO – STRZALINY (ZESPÓŁ WAROWNY WISIELCZA GÓRA) – JEZ. LUBIATOWO – TUCZNO – JEZ. MARTIA WĘZEŁ SZLAKÓW – DRAWIEŃSKI PARK NARODOWY – JEZ. ZDROJE – JEZ. JAMNO – MOST rz. PŁOCICZNA – JEZ. PŁOCICZNO – MOST rz. PŁOCICZNA  - MOST rz. CIESZYNKA – JEZ. DUBIE – LEŚN. BOROWIKI – ZAŁOM – JEZ. ZAŁOMIE – JEZ. KAMIEŃ – CZŁOPA.

NAZWA SZLAKU: IM. IV DYWIZJI PIECHOTY

GMINA: WAŁCZ, TUCZNO, CZŁOPA – ODCINEK WIELKOPOLSKI GM. JASTROWIE

NADLEŚNICTWO: WAŁCZ, TUCZNO, CZŁOPA

NAWIERZCHNIE: DROGI BRUKOWANE, DROGI UTWARDZONE, DROGI GRUNTOWE, DROGI  ASFALTOWE, ŚCIEĹťKI, BEZDROĹťA.

KOLOR: CZERWONY (MALOWANE ZNAKI I DROGOWSKAZY)

ROK OSTATNIEGO MALOWANIA: NIEZNANY, OCENIAMY NA 2006/2007 ROK. Na terenie Drawieńskiego Parku Narodowego 2014 rok.

ROK OSTATNIEGO MONITORINGU/POMIARU: 2012. Na terenie Drawieńskiego Parku Narodowego 2014 rok

DŁUGOŚĆ:  96,63 km ( 6,92 km szlaku w woj. Wielkopolskim)

WAĹťNE UWAGI:

1. Szlak ma charakter liniowy.
2. Szlak po drodze przecina się z bardzo wieloma szlakami pieszymi i rowerowymi oraz kajakowymi, umoĹźliwiając nam wariantowość wędrówki i formy turystyki kwalifikowanej (bardzo długi szlak). MoĹźna np. spłynąć kajakiem, a następnie powędrować pieszo lub rowerem.
3. W 2012 roku oznakowanie na całej długości szlaku, oceniamy jako niedostateczne w obu kierunkach (dobre na terenie Drawieńskiego Parku Narodowego).
4. Na terenie Drawieńskiego Parku Narodowego oraz w okolicznych lasach występują prawdopodobnie trzy watahy wilków.
5. W okolicach Ostrowca, zniszczony most nad rzeką Dobrzyca – konieczne obejście do Ostrowca, co mocno burzy ład wędrówki. Wskazane są równieĹź inne obejścia, trudniejszych odcinków szlaku.
6. Pomiar wykonany za pomocą GPS Garmin 76CSx i 78S - Podany jest kilometraż całkowity oraz pomiędzy odcinkami.
7. W opisie szlaku ujęliśmy skasowany odcinek szlaku na trasie Nadarzyce – Jez. Karpiowe – istnieje w sumie na wszystkich mapach. UwaĹźamy, Ĺźe warto jest poddać rewitalizacji ten odcinek szlaku, który łączy się idealnie z siecią szlaków Wielkopolski w tym miejscu oraz stanowi element połączenia turystyki kajakowej i pieszej (rowerowej) poprzez rzekę Piławę.
8. Dziękujemy Państwu Tymeckim z Człopy za pomoc podczas prac inwentaryzacyjnych. Zapraszamy do skorzystania z ich ośrodka: kajaki, transport, noclegi z wyĹźywieniem - www.natursport.pl . 

CHARAKTERYSTYKA SZLAKU:

Szlak prowadzi śladami walk Wojska Polskiego o przełamanie Wału Pomorskiego. Poprzez swój przebieg, w duĹźej mierze wzdłuĹź niemieckich linii obronnych, umoĹźliwia poznanie historii tych miejsc. Historia w połączeniu z przyrodą daje niesamowity efekt krajobrazowy. Wędrujemy wzdłuĹź wielu jezior, przecinamy szereg szlaków kajakowych, rowerowych i pieszych. Poznamy historię i zabytki wielu miejscowości w tym Wałcza, Tuczna, Człopy. Spory odcinek szlaku prowadzi Drawieńskim Parkiem Narodowym. Jest to długi, meandrujący szlak, z często trudnymi odcinkami prowadzącymi małymi ścieĹźkami nawet chwilowo bezdroĹźami. Idealny dla turystyki pieszej. W przypadku rowerów, spore trudności na kilku odcinkach, nadających się raczej do jazdy terenowej lub prowadzenia roweru. W kilku miejscach niestety rower trzeba będzie nosić. Na inwentaryzację tego szlaku, poruszając się rowerem, poświęciliśmy prawie 4 dni, co ukazuje trudność jego pokonania połączeniu ze słabym oznakowaniem (oznakowanie stan 2012 rok). Mimo wszystko bardzo polecamy ten szlak powodu naprawdę ciekawych miejsc, krajobrazów, otaczającej przyrody i ducha II Wojny Światowej.

OPIS TECHNICZNY

Odcinek pierwszy, Nadarzyce – Jezioro Dobre (bunkier)  – 9,85 (9,85) km - 1,2,2

Odcinek dość łatwy, drogi gruntowe, utwardzone, ścieżki leśne.

Opis szlaku rozpoczynamy od Nadarzyc. Na północ od wsi znajdują się słynne Nadarzyckie Rozlewiska z wielkimi połaciami malowniczych wrzosów. Znajduję się tam równieĹź tereny byłego, wielkiego poligonu wojsko radzieckich stacjonujących w Bornym Sulinowie i Kłominie. Szczególnie polecamy Kłomino – opuszczone miasto. O ile Borne Sulinowo ładnie się rozwinęło, to w Kłominie (Gródku) cała zabudowa popadła w ruinę, po opuszczeniu przez wojska radzieckie. Puste ulice, bloki, kantyna, stołówka, domy dają niesamowity efekt tajemniczości i upadku. Do Nadarzyc polecamy spływ kajakiem rzeką Piławą z Bornego Sulinowa. Po odpoczynku (noclegu) we wsi (jest agroturystyka kajakami), proponujemy pieszą lub rowerową wędrówkę naszym szlakiem, pełnym przygody turystycznej. Nadarzyce są wsią o XVI wiecznym rodowodzie. Niestety odczuła walki o Wał Pomorski, podczas których była w znacznym stopniu zniszczona. To właśnie w jej okolicach toczyły się walki wojsk niemieckich z Ĺźołnierzami 1 Armii Wojska Polskiego. W okolicach znajduje się jeden z najpotężniejszych umocnień Wału Pomorskiego tzw pozycja ryglowa. Znajdziemy ruiny duĹźego fortu, którego grubość Ĺźelbetonu wynosi od 190 210 cm. W latach 1939-45, mieścił się tutaj obóz jeniecki Stalag II H. Rederitz, obóz przejściowy oraz obóz pracy. Rozpoczynamy naszą wędrówkę na skrzyĹźowaniu obok przystanku PKS. Tutaj przebiega równieĹź niebieski szlak pieszy, prowadzący do rezerwatu Diabli Skok – 11 km od Nadarzyc. Na prawie całym odcinku szlak został wykasowany (znaki zostały zamalowane na szaro), jednak moĹźna spokojnie skierować swoje kroki ku miejscu przełamania Wału Pomorskiego. Ruszamy asfaltem i brukiem na południe. Po kilkuset metrach skręcamy w prawo (wschód) w drogę utwardzoną. Przechodzimy przez rzekę Piławę i dochodzimy do skrzyĹźowania. Skręcamy w szeroka drogę utwardzoną i wchodzimy w las. Idziemy na południe, mająco prawej stronie wojskowe lotnisko polowe, z którego samoloty ćwiczą na połoĹźonym nieopodal poligonie lotniczym – zakaz wejścia. Za lotniskiem skręcamy w prawo. Na trzecim skrzyĹźowaniu dróg leśnych skręcamy w lewo. W okolicy drogi znajdziemy schrony bojowe Wału Pomorskiego. Wędrujemy dobrą drogą leśną przez 3km, mijając granicę Województwa Wielkopolskiego i Zachodniopomorskiego. Na rozwidleniu dróg odbija w lewą stronę. Kilometr od rozwidlenia w środku lasu pojawiają się pierwsze znaki szlaku. Po przejściu przez ciek wodny szlak skręca w lewo, a następnie ścieĹźkami (czasami zarośniętymi) meandruje przez 1,3km dochodząc do jeziora Dobre. Od jeziora szlak odchodzi pod górę do pierwszego zniszczonego bunkra. Po drodze mijamy dobrze widoczne transzeje. To właśnie w tym miejscu, doszło do przełamania Wału Pomorskiego, co upamiętnia głaz pamiątkową tablicą – niestety troszkę trudno do niego dotrzeć (N53 24.705 E16 28.221) – kierujemy się ścieĹźką na północ kierunku półwyspu. Jeszcze niedawno po drogiej stronie jeziora było pole biwakowe. Odcinek na prawie całej długości dostępny dla pieszych, rowerzystów i miłośników nordic walking.

Odcinek drugi, Jezioro Dobre (bunkier)  – Szosa (Zdbice-Golce) węzeł szlaków – 2,71 (12,56) km - 1,1,1

Odcinek łatwy, droga utwardzona, gruntowa. Pomiar od granicy województw.

Po minięciu pozostałości bunkra szlak skręca w lewo, po zaledwie 250metrach w prawo i po kolejnych 250metrach ponownie w lewo na drogę gruntową. Mijamy niewielkie jezioro Karpiowe i kierujemy się na południe, mająco lewej jezioro Dobre. Ładnym duktem leśnym dochodzimy do skrzyĹźowania, na którym dochodziło nas pieszy szlak czarny Iłowiec – Zdbice. Po 130 metrach, dochodzimy do szosy łączącej Zdbice z miejscowością Golce. Proponujemy turystom wędrówkę czarnym szlakiem w lewo do Zdbic i nocleg w licznej bazie noclegowej. Po drodze do Zdbic za przesmykiem, widzimy po lewej pomnik oraz ścieĹźkę historyczną wiodącą nas po niemieckim zespole warownym, zbudowanym na dawnym grodzisku. Po krótkim spacerku wśród bunkrów, transzei i pomników przyrody, wracamy do asfaltu. Skręcamy na południe i po chwili wyłania się nam wspaniały niegdyś Skansen Bojowy 1 Armii Wojska Polskiego – obecnie zaniedbany, ze zniszczonymi budynkami. Jednak zachowały się czołgi i duĹźy parking. Po chwili jesteśmy w Zdbicach, do których nie moĹźna nie zboczyć z naszego szlaku czerwonego. Tutaj moĹźemy przenocować i odpocząć korzystając z bazy noclegowej, kąpieliska z boiskiem do siatkówki plaĹźowej. Ale przed wypoczynkowym lenistwem, obowiązkowo musimy udać się do Izby Pamięci Narodowej z wystawą „Las, świadkiem walk o Wał Pomorski. Po noclegu (albo dwóch), rzucamy jeszcze okiem na neogotycki kościół z 1888 roku i wracamy z powrotem szlakiem czarnym do węzła ze szlakiem czerwonym, kontynuując wędrówkę. Odcinek na całej długości dostępny dla pieszych, rowerzystów i miłośników nordic walking

Odcinek trzeci, Szosa (Zdbice-Golce) węzeł szlaków – Węzeł szlaków przy bunkrze 453– 8,07 (20,63) km - 2,3,3

Odcinek średniej trudności, z miejscowymi utrudnieniami wskazanymi w opisie, droga asfaltowa, gruntowa, utwardzona.

Na węźle kierujemy się na południowy wschód drogą asfaltową. Po około 1,3 km docieramy do skrzyĹźowania i skręcamy w lewo, w drogę gruntową. Po niespełna 250 metrach wchodzi na drogę asfaltową i prowadzi do jeziora Zdbiczno. Dla osób poruszających się rowerem proponujemy tuĹź przed skrętem drogi asfaltowej w lewo odbić w prawo w drogę gruntową i podążać nią cały czas prosto. Po niecałym kilometrze pojawią się znaki szlaku. WzdłuĹź jeziora zmiana nawierzchni na drogę z płyt betonowych. Na jej końcu szlak skręca w prawo w las. NaleĹźy zachować ostroĹźność i bacznie obserwować znaki. Po lesie („na szagę”), szlak prowadzi przez niecałe 300 metrów. Wychodzi na drogę leśną skręca w prawo i po chwili doprowadza do skrzyĹźowania, gdzie skręca w lewo w drogę utwardzoną, prowadzącą w kierunku południowo-wschodnim. Z czasem droga zmienia się na gruntową, a następnie w ścieĹźkę leśną i dochodzi do zniszczonego bunkra. TuĹź za nim pomiędzy jeziorami Zdbiczno i Smotko znajduje się miejsce odpoczynku. Nieopodal znajdują się dwa bunkry Wału Pomorskiego, z zachowanymi transzejami oraz zaporami przeciwczołgowymi tzw.„zębami smoka” – słynny „Przesmyk Śmierci”. Nazwano go tak powodu zaciętych walk i duĹźych strat wojsk polskich podczas II Wojny Światowej. Szlak ostro skręca w prawo (prawie zawraca) i po nieco ponad 200 metrach skręca w lewo. Idzie wzdłuĹź jeziora Smolno mijając kolejne bunkry. Za jeziorem szlak dochodzi do skrzyĹźowania z drogą utwardzoną. Na tym skrzyĹźowaniu skręca w lewo i schodząc lekko w dół dochodzi do skrzyĹźowania, gdzie znajduje się węzeł szlaków. Znaki prowadzą w prawo. Tu dołącza szlak pieszy Ĺźółty Wałcz –Ostrowiec, oraz szlaki rowerowe; niebieski i zielony. Odcinek na całej długości dostępny dla pieszych, rowerzystów i miłośników nordic walking (stosując proponowane obejścia).

Odcinek czwarty, Węzeł szlaków przy bunkrze 453 – Droga krajowa 22 – 6,37 (27,00) km - 3,3,3

Odcinek trudny, szczególnie na fragmencie szlaku od zniszczonego mostu na Dobrzycy do drogi krajowej nr 22, droga gruntowa, utwardzona, ścieĹźki leśne.

Od węzła szlaków, szlak pieszy Ĺźółty podąża z szlakiem czerwonym przez nieco ponad 200metrów drogą gruntową, następnie nasz szlak odbija w lewo i prowadzi drogą na południe. Po lewej stronie wiedzie wzdłuĹź jeziora Lubianka. Około 600 metrów od początku jeziora szlak schodzi nad jezioro i kieruje wzdłuĹź brzegu przez 0,5km i wraca powrotem na drogę. My jednak proponujemy nie schodzić z drogi, idąc dalej w kierunku południowym około 500-600 metrów, poniewaĹź przejście wzdłuĹź brzegu jest bardzo trudne - zarośnięta ścieĹźka . Od ponownego pojawienia się szlaku na drodze szlak dalej prosto prowadzi przez 900 metrów i skręca w lewo.

[UWAGA!!! Z powodu zniszczonego mostu nad rzeką Dobrzyca (stan na paĹşdziernik 2012) naleĹźy pójść dalej prosto, skręcić w prawo i po dojściu do drogi utwardzonej skręcić w lewo. Dojdziemy do wcześniejszego mostu nad rzeką Dobrzycą. W tym miejscu znajduje się miejsce odpoczynku oraz pozostałości po 400 letnim dębie (pozostał pień w którym utworzono kapliczkę, konar zaś leĹźy obok). Skręcamy w lewo, przechodzimy przez nowy most nad rzeką (szlak kajakowy rz. Dobrzycy) i wędrujemy za znakami szlaku pieszego Ĺźółtego przez około 2 km. Następnie naleĹźy skręcić w lewo (szlak Ĺźółty idzie dalej prosto do Wałcza) w drogę leśną i iść nią, aĹź do drogi krajowej 22. Po przejściu przez nią i dojściu do skraju lasu pojawiają się ponownie znaki szlaku czerwonego.]

Opis dla „twardzieli”, chcących w całości pokonać szlak: Po kolejnych 400 metrach szlak skręca w prawo i za chwile ponownie w lewo. Schodząc z górki droga staje się błotnista i dociera do rzeki Dobrzyca – brak mostu. Ci którzy zdecydowali się na ten wariant, przeprawiają się przez rzekę i wędrują w kierunku południowo-wschodnim. Szlak następnie przecina strumień i przed Jeziorem Ostrowieckim DuĹźym skręca w prawo. Następnie wzdłuĹź tego jeziora prowadzi w kierunku południowym. Dalej z prawej strony mija jezioro Karasiowe i drogą coraz mniej widoczną doprowadza do drogi krajowej 22. TuĹź przy szosie, praktyczny brak ścieĹźki. Uwaga – brak oznakowania od strony jezdni w obu kierunkach. Odcinek na całej długości dostępny dla pieszych, rowerzystów i miłośników nordic walking (stosując proponowane obejścia/objazdy).

Odcinek piąty, Droga krajowa 22  – Wałcz (Plac Wolności)  – 6,58 (33,58) km - 2,2,2

Odcinek łatwy z dwoma utrudnieniami – proponowane obejścia, droga asfaltowa, gruntowa, utwardzona.

Po przecięciu drogi krajowej naleĹźy „wbić się” w las i po przejściu przez rów (nie do przejechania) przy zniszczonym schronie pojawiają się znaki naszego szlaku. ŚcieĹźką leśną szlak prowadzi na południe, po czym skręca w prawo. Po 300metrach dochodzi do drogi utwardzonej i kieruje w lewo. [Tu kończy się proponowane obejście opisane w 4 odcinku. Ten fragment moĹźemy równieĹź pokonać idąc drogą krajową na południowy zachód, kierując się znakami szlaku pieszego niebieskiego].

Wraz z szlakiem pieszym niebieskim doprowadza do skrzyĹźowania z węzłem szlaków pieszych; czerwony, niebieski i zielony. Szlak niebieski odbija w lewo, zielony na wprost, natomiast szlak czerwony skręca w prawo. Idziemy dawną linią kolei wąskotorowej, mijając jezioro Chmiel Mały i Chmiel DuĹźy. Z wysokiego nasypu roztaczają się widoki na olbrzymie skarby rozbitymi bunkrami. Za drugim jeziorem szlak skręca w prawo (na chwilę oddalając się od szlaku zielonego) i ścieĹźką dochodzi na ulicę Południową (tutaj ponownie łączymy się pieszym zielonym) i wchodzi nią do centrum Wałcza. Po drodze mija Skansen Bojowy „Cegielnia” ze ścieĹźką dydaktyczną po umocnieniach bojowych. Po przejściu przez tory kolejowe szlak zielony skręca w prawo w stronę dworca kolejowego. Po dojściu do skrzyĹźowania okrężnego z drogą krajową 22 (ul. Wojska Polskiego), nasz szlak skręca w lewo w ulicę Kilińszczaków. Mijając z lewej strony jezioro Zamkowe oraz budynek poczty dochodzi do Placu Wolności, gdzie mieści się urząd miasta oraz  neogotycki kościół p.w. św. Mikołaja z 1865roku. W Wałczu proponujemy kolejny nocleg na szlaku, oraz kilkudniowy pobyt celem zapoznania się z atrakcjami miasta i okolicy, jak i zwyczajny wypoczynek. Oprócz zabytków, muzeów i atrakcji wodnych, Wałcz posiada kilka szlaków okrężnych, które opisane są w innych opracowaniach. Odcinek na całej długości dostępny dla pieszych, rowerzystów i miłośników nordic walking (stosując proponowane obejścia).

Odcinek szósty, Wałcz (Plac Wolności) – Jezioro Raduń (Ośrodek Przygotowań Olimpijskich)  – 6,33 (39,91) km - 1,1,1

Odcinek dość łatwy, droga asfaltowa, gruntowa, ścieżka leśna.

Od Placu Wolności szlak wychodzi z miasta drogą krajową 22 w kierunku na Człopę. Z ulicy Cmentarnej dochodzi szlak pieszy czarny do Magnetycznej Górki. Razem idą główną drogą na południowy-zachód. Po minięciu cmentarza wojennego Ĺźołnierzy Armii Czerwonej i Wojska Polskiego szlaki skręcają w prawo i drogą leśną kierują nad brzeg jeziora Raduń, gdzie ponownie skręcają w lewo. Tu z prawej strony dołącza szlak pieszy niebieski prowadzący dookoła Wałcza. ŚcieĹźką wzdłuĹź brzegu dochodzimy do mostu wiszącego (Kłosowskiego) i przechodzimy nim na drugą stronę jeziora. Za mostem skręcamy   w lewo. Po nieco ponad 200 metrach, szlak niebieski i czarny odbijają w prawo. Szlak czerwony prowadzi dalej ścieĹźką do Ośrodka Przygotowań Olimpijskich (Bukowina) Odcinek na całej długości dostępny dla pieszych, rowerzystów i miłośników nordic walking.

Odcinek siódmy, Jezioro Raduń (Ośrodek Przygotowań Olimpijskich)  – Przejście przez tory kolejowe (Wałcz-Kalisz Pomorski) – 1,63 (41,54) km - 2,3,3

Odcinek trudny , ścieżki.

Ośrodek Przygotowań Olimpijskich szlak omija wzdłuĹź jego ogrodzenia i prowadzi dalej brzegiem jeziora, aĹź na jego południowy kraniec. Dalej znaki prowadzą  zarośniętą, ledwie widoczną ścieĹźką na skraj lasu i łukiem zawracają dochodząc do torów kolejowych, a następnie przecinają je. Uwaga – przejście przez czynną linię kolejową – zachować ostroĹźność. Odcinek na całej długości dostępny dla pieszych, utrudniony dostęp dla rowerzystów i miłośników nordic walking.

Odcinek ósmy, Przejście przez tory kolejowe (Wałcz-Kalisz Pomorski) – Nakielno (kościół) – 5,93 (47,47) km - 1,2,3

Odcinek łatwy, drogi asfaltowe, brukowane, utwardzone, gruntowe.

Od torowiska szlak schodzi na drogę utwardzoną i prowadzi nią przez 0,5km, a następnie odbija w drogę gruntową w lewo. Uwaga - na tym odcinku słabe oznaczenie. Po kolejnych 500 metrach od skrzyĹźowania szlak skręca w lewo a następnie w prawo po 150 metrach. Drogą gruntową dochodzi do jeziora Smolno Wielkie, gdzie skręca w prawo. Po chwili droga zmienia się w ścieĹźkę. ŚcieĹźką na skarpie wzdłuĹź jeziora szlak prowadzi do drogi gruntowej. W tym miejscu skręca w lewo - z prawej strony dołącza szlak pieszy czarny. Razem idą w kierunku zachodnim przez 1,5km. Po tym dystansie szlak czarny odbija w lewo, kierunku Magnetycznej Górki, zaś szlak czerwony kieruje nas dalej prosto, do skrzyĹźowania z drogą brukowaną, gdzie skręca w lewo. Idąc wzdłuĹź jezior, podążamy wzdłuĹź dość trudnego szlaku kajakowego pn.” Wałecka Pętla Kajakowa”. Zaraz za skrzyĹźowaniem z prawej strony dołącza szlak pieszy zielony. Po niecałych 700 merach, mijając z prawej strony jezioro Bytyń Wielki, szlak dochodzi do skrzyĹźowania z szosą. Dalej drogą asfaltową kieruje przez miejscowość Nakielno. Podążając między zabudowaniami miejscowości moĹźemy zauwaĹźyć neogotycki kościół  z 1880 roku pw św Wawrzyńca z małym cmentarzem oraz zabytkową gorzelnię ze spichrzem folwarcznym z 2 połowy XIX wieku, zabytkowy dom podcieniowy (nr 6) oraz przeszło ponad 100 letni park pałacowy. Niedaleko swój początek/koniec ma szlak zielony. W Nakielnie proponujemy kolejny nocleg na szlaku. Oprócz wypoczynku nad jeziorem Bytyń Wielki, moĹźemy równieĹź powędrować przez dwa dni wzdłuĹź jego brzegów szlakiem pieszym zielonym Do Próchnowa i czarnym z Próchnowa do Nakielna – opisy szlaków w innych artykułach. Odcinek na całej długości dostępny dla pieszych, rowerzystów i miłośników nordic walking.

Odcinek dziewiąty, Nakielno (kościół)  – Mączno – 7,31 (54,78) km - 1,1,1

Odcinek łatwy, utwardzone, gruntowe.

Od kościoła szlak prowadzi dalej drogą główną i po 300 metrach szlaki (czerwony i czarny) skręcają w lewo w drogę brukowaną, która wychodzi na pole. Dalej drogą gruntową/polną prowadzą do skraju lasu. Po około 250 metrach od wejścia do lasu, na skrzyĹźowaniu, znaki kierują nas w prawo, po chwili wchodzą na teren rezerwatu przyrody „Wielki Bytyń” i dalej drogą leśną dochodzimy do jeziora Bytyń Wielki. Skręcamy w lewo i wędrujemy wzdłuĹź linii brzegowej przez 1,4km – przekraczamy granicę gmin Wałcz i Tuczno. Na skrzyĹźowaniu szlak czerwony odbija od jeziora w kierunku południowym (w lewo), czarny natomiast idzie dalej wzdłuĹź brzegu do Próchnowa (koniec w Wierzchowie). Po skręcie dochodzimy do granicy rezerwatu. Idziemy dalej droga leśną w kierunku południowym (przez 600 metrów ponownie na terenach gminy Wałcz). Droga zmienia się na utwardzoną i doprowadza do szosy. Wchodzimy na drogę asfaltową i kierujemy się  nią do miejscowości Mączno w gminie Tuczno. Na uwagę zasługuje tutaj zabytkowy park dworski z 2 połowy XIX wieku.  Odcinek na całej długości dostępny dla pieszych, rowerzystów i miłośników nordic walking.

Odcinek dziesiąty, Mączno  – Zdbowo (kościół) – 2,48 (57,26) km - 1,1,1

Odcinek łatwy, droga asfaltowa.

Na całej długości odcinka szlak prowadzi szosa – zachować ostroĹźność. Od Mączna szosa prowadzi w kierunku zachodnim, następnie skręca w kierunku południowo-zachodnim. Po przecięciu torów kolejowych łączących Wałcz z Kaliszem Pomorskim wchodzi do kolejnej miejscowości - Zdbowo. Przez wieś prowadzi ładnie wyremontowana droga brukowa. Zaraz za kościołem, na skrzyĹźowaniu skręcamy w lewo. Jednak warto na chwilę zatrzymać się we wsi. Na szczególną uwagę zasługuje kościół szachulcowy p.w. św. Józefa z1817 roku wraz cmentarzem przykościelnym. Zabytkowy wystrój wnętrza prezentują między innymi ołtarz z XVII wieku z obrazami św. Józefa i Świętej Trójcy z 1818 r., ambona i konfesjonał z drugiej polowy XVII w., wiszący świecznik z 1852 r. Na cmentarzu znajdziemy murowane o formach klasycystycznych,  mauzoleum rodziny Ree z połowy XIX wieku. Na terenie prywatnej posesji, przy wyjeĹşdzie ze wsi na zachód, znajduje się pomnik poświęcony mieszkańcom wsi poległym w I wojnie światowej. Odcinek na całej długości dostępny dla pieszych, rowerzystów i miłośników nordic walking.

Odcinek jedenasty, Zdbowo (kościół)  – Strzaliny Grupa Warowna „Góra Wisielcza”  – 4,01 (61,27) km - 3,3,3

Odcinek trudny, drogi asfaltowe, gruntowe, ścieżki leśne.

W Zdbowie skręcamy Wlewo i drogą asfaltową podążamy na południe. Na szosie zachować ostroĹźność. Przed miejscowością Strzaliny, skręcamy w lewo w drogę gruntową. Po około 600 metrach przecinamy strumyk i skręcamy w prawo. UWAGA  - 150 metrów od przecięcia strumienia szlak skręca w lewo w las prowadząc pod górę. Szlak nie prowadzi po Ĺźadnej drodze ani ścieĹźce. NaleĹźy baczenie wyszukiwać kolejnych znaków, aby się nie zgubić, co w okresie letnim moĹźe być bardzo trudne. Po „przedarciu się” przez las (około 400 metrów) szlak wychodzi na drogę gruntową, gdzie skręca wprawo i dochodzi do miejsca na odpoczynek / parkingu. W ten sposób szlak doprowadził nas na Górę Wisielczą. Odchodząc od szlaku w lewo, dojdziemy do grupy warownej „Góra Wisielcza” - fortyfikacji Wału Pomorskiego. Schron ten, był najsilniejszą grupą warowną wszystkich umocnień niemieckich Wału Pomorskiego. Same korytarze podziemne mają łączną długość 800 metrów, tworząc system komunikacyjny pomiędzy dwoma duĹźymi schronami bojowymi, izbami załogi, toaletami, kuchnią i lazaretem. Boczne chodniki doprowadzały załogę do czterech bojowych kopuł oraz dwóch schronów obserwacyjnych. Całość w połączeniu niezaleĹźnym Ĺşródłem energii, systemem wentylacji i wodociągów, stanowiła trudny podczas walk do zdobycia element Wału Pomorskiego. Na szczęście Niemcy zacięcie bronili się tylko kilka dni w przeciwieństwie do załogi np. w Nadarzycach i wycofali się obawiając się okrążenia. Po wojnie umocnienia wysadzono, jednak część podziemi się zachowała i moĹźliwe jest zwiedzanie z przewodnikiem (kontakt Randolf Bytnerowicz Tel. 672593255). Dzięki niemy poznamy ciekawą historię fortyfikacji jak i plan umocnień.  Ze względu na doskonałe warunki, miejsce to upodobały sobie nietoperze, tworząc jedno z największych w Polce zimowisk.  Właśnie z tego powodu powołano rezerwat przyrody „Strzaliny koło Tuczna”. Inną osobliwością, ale części nadziemnej są mszaki występujące w 38 gatunkach, zwłaszcza wapieniolubne, naskalne, górskie, nietypowe dla niĹźowego krajobrazu. UniemoĹźliwiono tym samym całoroczne zwiedzanie umocnień. Rezerwat przyrody obejmuje ochroną część nadziemną i podziemną. Planowane jest wprowadzenie zakazu wstępu w dniach 15 września do 15 kwietnia, w pozostałym okresie ma być dopuszczony ograniczony ruch turystyczny. Rozpoczęcie i zakończenie sezonu będzie kaĹźdorazowo poprzedzone rozpoznaniem specjalisty chiropterologa. Nieopodal schronu, umiejscowiona jest dość unikalna przeszkoda przeciwpancerna. Wykonana jest z betonu, Az zasypanych obecnie otworów, za pomocą mechanizmu, wysuwano stalowe belki, uniemoĹźliwiając dalsze poruszanie się czołgów. Zachował ysię równieĹź fragmentarycznie, Ĺźelbetowe płyty stoku rowu przeciwczołgowego, który w czasie ataku, wypełniano ją wodą doprowadzoną kanałem okolicznych jezior. Jak widać atrakcji w Strzalinach nie zabraknie. Mamy teĹź nadzieję na kontynuację rozpoczętego w sierpniu 2012 roku Pikniku Militarnego. Odcinek na całej długości dostępny dla pieszych, rowerzystów i miłośników nordic walking z duĹźymi utrudnieniami w Strzalinach.

Odcinek dwunasty, Strzaliny Grupa  Warowna „Góra Wisielcza”  – Tuczno (węzeł szlaków) – 5,09 (66,36) km  - 2,3,3

Odcinek trudny (oprócz odcinków drogowych), drogi utwardzone, gruntowe, betonowe., ścieĹźka leśna.

Po minięciu parkingu szlak podąża drogą utwardzoną dalej prosto, aĹź do skrzyĹźowania z drogą brukowaną, gdzie skręca w prawo i dochodzi do kolejnego skrzyĹźowania w miejscowości Strzaliny. Tu szlak skręca w lewo i prowadzi drogą betonową zbudowaną w latach 30-tych XX wieku między i innymi w celu budowy umocnień na Wisielczej Górze. Idąc prosto (odbijając od szlaku) dojść moĹźna do ryglowego kościółka z XVII wieku z cmentarzem przykościelnym. Poruszamy się drogą betonową przez około 1,7 km i skręcamy w lewo. [UWAGA – rowerzystom proponujemy dalszą wędrówkę drogą betonową aĹź do Tuczna. Na rozwidleniu dróg skręcamy w drogę asfaltową w lewo i po kilkuset metrach dojeĹźdĹźamy do szlaku czerwonego]

Idąc dalej drogą leśną, docieramy do brzegu jeziora Liptowskiego i podążamy wzdłuĹź brzegu ścieĹźką leśną, miejscami zarośniętą. Po pojawieniu się płotu jednego z ośrodków wypoczynkowych, skręca w prawo. Dalej szlak prowadzi cały czas wzdłuĹź ogrodzenia (omijając ośrodek) i dochodzi powrotem nad brzeg jeziora [wzdłuĹź ogrodzenia ścieĹźka zarośnięta]. Następnie dochodzi po około 0,5km do plaĹźy miejskiej. TuĹź za budynkami skręca w prawo i razem z dochodzącym na plażę,  szlakiem pieszym Ĺźółtym wchodzi na drogę asfaltową (ul. Staszica), którą podążamy przez około 1,1 km. Do skrzyĹźowania z ulicą 1 Maja, mijając po drodze ośrodki wypoczynkowe. Skręcamy w lewo, w kierunku centrum Tuczna i dochodzimy  do drogi wojewódzkiej 177 (ul. Konopnickiej). Na skrzyĹźowaniu nasz szlak skręca w lewo. Znajduje się tu węzeł szlaków. Swój początek/koniec ma tu szlak pieszy zielony do Ĺťelichowa przez Człopę, niebieski (pętla) oraz Ĺźółty (pętla). Tuczno, to kolejny przystanek na trasie naszej wędrówki i proponujemy tutaj nocleg. Warto skorzystać plaĹźy miejskiej, moĹźna spłynąć kajakiem rzeką Młynówką, czy teĹź powędrować pętlami szlaków pieszych; niebieski i Ĺźółty – opisy w oddzielnych artykułach. Nie moĹźemy jednak nie zwiedzić samego Tuczna. Czeka na nas Zamek Wedlów z XIV wieku i kościół Wniebowzięcia NMP z XV wieku. W malowniczym aczkolwiek małym parku przyramkowym, moĹźemy wykonać ładne zdjęcia i poddać się chwili zadumy. Pomiędzy zamkiem a drogą krajową widoczne są pozostałości murów oraz rozbite bunkry Wału Pomorskiego. Gdy przejdziemy na druga stronę stawu parkowego, znajdziemy zabytkowy młyn wodny. PóĹşnogotycki kościół pw. Wniebowstąpienia NMP zbudowany w XVI wieku, w miarę moĹźliwości jest naprawdę warty zwiedzenia. Piękne drewniane barokowe wyposaĹźenie  (ołtarz główny i ołtarze boczne z cennymi obrazami oraz ambona), i XIX wieczne polichromie przykuwają wzrok turysty. Co jeszcze warto zwiedzić ? Na pewno zwiedzając Tuczno zauwaĹźymy zachowany układ urbanistyczny Starego Miasta. Na uwagę zasługują liczne cmentarze; choleryczny przy ulicy Zamkowej, przykościelny, obecny cmentarz komunalny przełomu XIX i XX wieku oraz kapliczki słupowe z XVI i XIX wieku w tym jedna przy drodze do Człopy.  Odcinek na całej długości dostępny dla pieszych oraz rowerzystów i miłośników nordic walking (stosując proponowane obejścia).

Odcinek trzynasty, Tuczno (węzeł szlaków)  – Martew – 3,55 (69,91) km - 1,1,1

Odcinek łatwy, droga asfaltowa.

Po odpoczynku wychodzimy z Tuczna drogą wojewódzką nr 177 (ul. Konopnickiej). Na rozwidleniu szlak skręca w prawo w ulicę Jeziorną i drogą asfaltową (nierówna i miejscami uszkodzona), prowadzi nas aĹź do miejscowości Martew  Mijamy kapliczkę i dochodzimy do skrzyĹźowania we wsi. Z prawej strony dochodzi szlak pieszy zielony, którego początek mijaliśmy w Tucznie. Razem idą do skrzyĹźowania, na którym znajduje się przystanek autobusowy – szlak zielony odbija na południowy zachód. Sama wieś posiada średniowieczne korzenie. Na uwagę zasługuje zbudowany w 1630 roku z tzw. muru pruskiego pw. Matki Boskiej RóĹźańcowej z XVII wiecznym wyposaĹźeniem. Przy kościele, znajduje się cmentarz ogrodzony kamiennym murem z bramkami wejściowymi. Przy bramce wschodniej rosną dwie lipy – pomniki przyrody.  Odcinek na całej długości dostępny dla pieszych, rowerzystów i miłośników nordic walking.

Odcinek czternasty, Martew  – J. Marta (węzeł szlaków) – 2,47 (72,38) km - 1,1,1

Odcinek łatwy, drogi utwardzone, gruntowe.

Od przystanku szlak prowadzi drogą początkowo utwardzoną, a następnie dobrą gruntową w kierunku zachodnim. Po minięciu granicy Drawieńskiego Parku Narodowego dochodzi do skrzyĹźowania, gdzie skręca w lewo, a po chwili w prawo ku jeziorze Marta. Na krzyĹźówce początek/koniec szlaku pieszego niebieskiego do Kępy Krajeńskiej. Na terenie Drawieńskiego PN oznakowanie szlaku dobre w obu kierunkach. Odcinek na całej długości dostępny dla pieszych, rowerzystów i miłośników nordic walking.

Odcinek piętnasty, J. Marta (węzeł szlaków)  – Rz. Płociczna (węzeł szlaków) – ,75 (79,13) km - 1,2,2

Drogą gruntową od skrzyĹźowania szlak zbliĹźa się do jeziora Marta i  biegnie wzdłuĹź jego brzegów, aĹź do jego końca wychodząc na drogę utwardzona, gdzie skręca w prawo. Po chwili parking „Drewniany Kamień” (obszar ochrony ścisłej „Sicienko”). Szlak mija go i prowadzi dalej drogą, mijając po prawej stronie w lesie zniszczony schron. Mniej więcej po 200 metrach od minięcia schronu szlak skręca w lewo w drogę gruntową. Dochodzi i mija jezioro Zdrada, przecina linę energetyczną i dochodzi do jeziora Jamno. Prowadzi wzdłuĹź jeziora po skarpie. Po niecałym kilometrze skręca w prawo dochodzi do skrzyĹźowania z drogą gruntową i ponownie skręca w prawo dochodząc do mostku nad rzeką Płociczna. TuĹź przy mostku znajduje się węzeł szlaków. Swój początek/koniec ma szlak pieszy niebieski (do Drawna).  Na trasie przekraczamy granicę gmin Tuczno i Człopa. Odcinek na całej długości dostępny dla pieszych, lekko utrudniony dla rowerzystów i miłośników nordic walking.

Odcinek szesnasty, Rz. Płociczna (węzeł szlaków)  – Pustelnia – 3,73 (82,86) km - 1,2,2

Odcinek łatwy, utwardzone, ścieżka.

Za mostkiem szlak skręca w lewo, prowadząc ścieĹźką po tak jakby po lewym brzegu wyschniętego kanału. Znaki prowadzą równolegle do rzeki Płociczna, a następnie jezioro Płociczno. Za jeziorem szlak przybliĹźa się ponownie do rzeki i prowadzi wzdłuĹź niej, aĹź do mostu, przez który przechodzi na drugą stronę i po drodze utwardzonej/brukowanej dochodzi do miejsca odpoczynku / parkingu w Pustelni. Odcinek na całej długości dostępny dla pieszych, utrudniony dla rowerzystów i miłośników nordic walking.

Odcinek siedemnasty, Pustelnia  – Węzeł szlaków – 4,10 (86,96) km - 1,1,1

Odcinek łatwy, drogi utwardzone, gruntowe.

Od parkingu szlak prowadzi dalej drogą, skręca w prawo i kieruje na południe przez tereny Drawieńskiego Parku Narodowego. Po około 3 km droga zmienia nawierzchnię na brukowaną. Dalej po kilometrze dochodzi do skrzyĹźowania, gdzie skręca w lewo. Tu swój początek/koniec ma szlak pieszy niebieski (do Jagody). Odcinek na całej długości dostępny dla pieszych, rowerzystów i miłośników nordic walking.

Odcinek osiemnasty, Węzeł szlaków  – Załom – 4,97 (91,93) km - 1,1,1

Odcinek łatwy, drogi utwardzone, gruntowe, asfaltowe.

Teraz szlak kieruje nas w kierunku wschodnim. Przecina strumień wpadający do Cieszynki i kieruje dalej do granicy Drawieńskiego Parku Narodowego. TuĹź za granicą parku na rozwidleniu dróg szlak odbija w prawo i omijając jezioro Dubie dochodzi do skrzyĹźowania z drogą utwardzoną i skręca w lewo. Z prawej strony dołącza szlak pieszy czarny. Razem prowadzą do miejscowości Załom. Po 800 metrach szlaki wchodzą na drogę asfaltową. We wsi kończy/zaczyna się szlak czarny. Na uwagę zasługuje zespół pałacowo-parkowy przełomy XIX i XX wieku z dworkiem parkiem krajobrazowym. Tutaj moĹźemy zaplanować nocleg na polach biwakowych nad jeziorem Załomie, jeśli nie chcemy jeszcze kończyć przygody kolejnymi szlakami w gminie Człopa, lub nie interesuje nas wypoczynek w mieście. Odcinek na całej długości dostępny dla pieszych, rowerzystów i miłośników nordic walking.

Odcinek dziewiętnasty, Załom  – Człopa (węzeł szlaków) – 4,70 (96,63) km - 1,2,2

Odcinek łatwy, utwardzone, gruntowe.

Z Załomia szlak wychodzi kierując nas na wschód. Za wsią szlak skręca w drogę gruntową w prawo. Prowadzi nad jezioro Załom, skręcamy w lewo po czym wędrujemy wzdłuĹź brzegu. Za jeziorem mija miejsce na odpoczynek (punkt biwakowania kajakarzy) dochodzi do następnego jeziora – Kamień (Rybakówka). Poruszamy się ścieĹźką leśną okrążając jezioro od strony północnej (po drodze ławeczki umoĹźliwiające odpoczynek oraz podziwianie krajobrazu). Za jeziorem szlak przechodzi obok grodziska, przecina rzekę Cieszynkę (szlak kajakowy) i dochodzi do drogi gruntowej. Od tego miejsca, wraz z szlakiem pieszym Ĺźółtym (Człopa-Stare Osieczno) kierujemy się do Człopy. Po 1,3km od połączenia się szlaków, dochodzą do drogi krajowej 22 w Człopie. Przecinają jezdnię i ulicą Kolejową dochodzą do węzła szlaków, gdzie kończą/rozpoczynają swój bieg. Dodatkowo przez ten węzeł przechodzi szlak pieszy zielony Tuczno-Ĺťelichowo. Obowiązkowo, zatrzymujemy się tutaj na nocleg, gdyĹź musimy zaplanować albo powrót, albo dalszą wędrówki pozostałymi szlakami pieszymi lub rowerowymi. Na pewno warto przenocować w ośrodkach nad jeziorem Młyńskie Wielkie. Tutaj polecamy skorzystanie z usług noclegowych www.naturasport.pl Państwa Tymeckich, aczkolwiek ciekawy jest równieĹź ośrodek „Sosenka” połoĹźony kilkadziesiąt metrów dalej. MoĹźna wynająć kajaki i spłynąć Cieszynką do Płocicznej (w okolicach naszego szlaku). W samej Człopie znajdziemy kilka obiektów wartych uwagi. Miasto posiada ciekawą zabudowę z przełomu XIX i XX wieku. Ponadto znajdziemy zabytkowy cmentarz Ĺźydowski, starych nagrobków najstarszej części cmentarza komunalnego oraz zespól obiektów mostowych zlikwidowanej linii kolejowej Człopa Wałcz (szkoda). Warto zaplanować pobyt w mieście podczas większych imprez plenerowych np. Dni Człopy. Na ulicy Osiedlowej 9 znajdziemy punkt informacji turystycznej. Miasto oraz jej tereny słyną z organizacji corocznych imprez na orientację i typu adventure racing. Odcinek na całej długości dostępny dla pieszych, rowerzystów i miłośników nordic walking.

PODSUMOWANIE.

• Szlak ma charakter liniowy.
• Szlak oznakowany bardzo słabo (miejscami błędnie) w obydwu kierunkach jego pokonywania. Oznaczenie szlaku w 2012 roku określamy niedostateczne, niektóre znaki wprowadzają turystę w błąd (dobre oznaczenie na terenie DPN).
• Na szlaku wiele trudnych i bardzo trudnych dla turystów odcinków. Jednak jego przebieg po urozmaiconej rzeĹşbie terenu, ciekawostki historyczne i przyrodnicze oraz krajobrazy są warte zmęczenia.
• Szlak  moĹźna pokonać pieszo, przejechać rowerem przy zastosowaniu obejść/objazdów, podanych w treści opisu odcinków. Ocena ogólna szlaku jako trudny.

SKALA TRUDNOŚĆI PIESZA –2
SKALA TRUDNOŚCI ROWER – 2/3
SKALA  TRUDNOŚCI NORDIC WALKING – 2/3

1 – łatwy bez utrudnień
2 – z miejscowymi utrudnieniami
3 – o utrudnionym przejściu/przejeĹşdzie

OPIS DANYCH TECHNICZNYCH SZLAKU WG. GOOGLE MAPS:

1. Długość szlaku 96,63 km
2. Łączna wysokość podejść na trasie około 949 metrów
3. Łączna ilość zejść na trasie około 1000 metrów
4. Wysokość minimalna około 66 metrów
5. Wysokość maksymalna około 110 metrów
6. Wysokość średnia około 150 metrów

 SZLAK I ZDJĘCIA NA NASZYM PROFILU FACEBOOK